Simon Kuper nodigde Nederland in Zomergasten subtiel uit om het zelfmedelijden van zich af te schudden

Simon Kuper is een gevierde columnist van misschien wel de meest nuchtere krant op het westelijk halfrond, de Financial Times. De waarheid vertellen zonder poespas, wil hij, in de sporen van zijn grote held de gigant onder de journalisten, George Orwell. En inderdaad, wat hij aan beelden de revue laat passeren is vooral feitelijk, op een kort Franse speelfilm na.

Er is veel voetbal om te beginnen. Cruijff komt voorbij, als voetbal-theoreticus die als geen ander de bal kon raken, in een socratisch gesprek met kinderen over voetbal. Dat Nederland een gidsland werd in het voetbal dankzij hem en Rinus Michels wordt besproken. Dat Nederland in 1988 de latere Europese kampioen, de halve finale won met een zwarte aanvoerder tegen een Duits elftal waarin een speler zonder Duits bloed nog onmogelijk was. Allemaal feitelijk en waar, maar vooral ook een erg effectieve en laagdrempelige opmaat naar een groter verhaal, een reminder voor ons geweten. Een reminder voor de oplettende kijker. Een reminder die toch ook echt pijn doet en een gevoel van gemis oproept. Want Nederland was toen niet alleen Gidsland in voetballerij.

Voor wie goed oplette en iets van onze recente geschiedenis weet, zat er een op het oog onzichtbare brug tussen dat voetbalverhaal – dat het altijd goed doet op de Nederlandse buis – en hoe Nederland toen tegen het Apartheidsregime in Zuid-Afrika opstond. Eerst het maatschappelijke middenveld en activisten, maar rond ‘88 ook de Nederlandse overheid. De Nederlandse voetbalaanvoerder Ruud Gullit maakte gebruik van het podium dat het Nederlands elftal na het kampioenschap had verworven om een solidariteitsliedje te maken samen met de band Revelation Time. Het werd hier een hit, het nummer heette South Africa. Het bereikte de derde plaats in de Top40. Nederland gidsland, en niet alleen binnen de voetballerij. Dat was toen.

En Nederland anno nu? We gaan inmiddels richting twee jaar volkerenmoord in Gaza. Kuper, zelf van Joodse huize, legt kort maar goed uit hoe het met zijn moreel kompas in deze staat: ja, Hamas is schuldig aan een oorlogsmisdaad, maar de Israëlische regering doet aan misdaden tegen de menselijkheid, pleegt genocide. Geen mitsen en maren bij Kuper hierover. Ik moet nog meemaken dat het bij sterspelers van het huidige Nederlandse elftal opkomt om voor het gepijnigde Gaza te gaan zingen. Andere tijden, maar vooral een ander Nederland.

Kuper zet zijn meervoudige identiteit en ervaring met leven in meerdere landen in om ons uit te nodigen om uit te zoomen en weg te blijven bij provincialisme. Zuid-Afrika, land van zijn ouders en grootouders, blijft in deze zijn troefkaart. Het Apartheidsregime in Zuid-Afrika kruipt onder de huid van de kijker via het persoonlijke verhaal van Kuper over de dienstmeid van zijn grootouders die op hoge leeftijd zonder pensioen werd weggestuurd. Te meer omdat tranen vloeien hierover, terwijl de columnist zich net daarvoor een kille man had genoemd. Des te ontroerender is zijn oprechte uiting van pijn over onrechtvaardigheid in een klein persoonlijk verhaal, direct verbonden met het grote verhaal van het onrechtvaardige van het Apartheidsregime.

De kijker kan haast niet anders dan zich gewonnen geven aan de onuitgesproken oproep van Kuper over engagement, waardigheid en moreel kompas, als hierna Nelson Mandela op het toneel verschijnt. Het fragment gaat over zijn bezoek aan het plaatsje Orania in 1995, een bolwerk van verzet van Witte Afrikaners tegen de ontmanteling van het Apartheidsregime. Mandela op de koffie bij de weduwe van het architect van het Apartheidsregime Hendrik Verwoerd. Hoe Mandela zich met alle egards tot haar en deze tegenstanders richt, staat mijnlever van de politiek met de hele kleine p van de huidige Haagse populisten. “Hij schikt zich niet in, maar toont respect”, vat Kuper het samen.

Het Ware is bij Simon Kuper onlosmakelijke verbonden met het Goede en het Schone. Kuper zoomt uit naar andere tijden en een ander werelddeel om ons uit te nodigen om het hier en het nu van Nederland met een andere lens te bezien. Het gaat hem niet alleen om het feit dat we het zo luxe en goed hebben, relatief gezien, en niet alleen in vergelijking met Zuid-Afrika, maar ook in vergelijking met landen als Engeland en Frankrijk – die hij van binnen en buiten kent. Het gaat hem – naar ik vermoed – om het feit dat dat hangen in een onwaarachtig provincialistisch zelfmedelijden een schijnbeweging geworden is om het Goede en het Schone na te laten.

Dat is een pijnlijke constatering. Maar pijn van gemis voelen kan een hele belangrijke drijfveer worden voor persoonlijke en maatschappelijke verandering. We zouden hem dankbaar moeten zijn.