Sociale media zijn de wolven in schaapskleren

Zijn sociale media gevaarlijker dan wolven? Dat lijkt wellicht een absurde vraag als je dit leest op een scherm, zittend of liggend op een veilige plek. Maar je begrijpt dat ik de vraag niet zou stellen als het antwoord ‘nee’ luidde.

Ik zag een clipje van Brut America over een Brit die een rekening van 14.000 euro kreeg omdat hij gered moest worden uit de Italiaanse bergen. De man van 60 had alle waarschuwingsborden genegeerd. Hij is niet de enige. In het clipje werd vermeld dat er tussen 21 juni en 23 juli meer dan 80 mensen zijn omgekomen in de Italiaanse Alpen en Dolomieten. Pardon? Ik spoelde de video terug omdat ik dacht dat ik het verkeerd begrepen had. Maar het stond er echt.

Het bleek te kloppen, leerde ik uit andere bronnen. Ik had het nieuws tijdens mijn vakantie kennelijk gemist. 84 doden in amper een maand tijd. Ik vond een interview in dagblad Trouw met Roberto Bolza, plaatsvervangend hoofd van de Italiaanse bergreddingsdienst CNSAS. Hij vertelt hoe het kan dat zoveel mensen omkomen:

“In vergelijking met vroeger is er veel meer oppervlakkigheid. Daarmee bedoel ik dat mensen niet weten waar ze aan beginnen. Sociale media spelen daarin zeker een rol. Mensen zien een filmpje van een ervaren bergbeklimmer en denken: ‘Dat ziet er makkelijk uit, dat ga ik ook doen.’ En je wilt niet weten hoeveel mensen op sneakers of gympen de bergen in lopen.”

De slachtoffers hebben geen idee van de gevaren en komen om. Het is geen nieuw fenomeen maar nu zijn het meer mensen omdat ze gelokt worden door social media. Dat lokken is geen toeval, ook roekeloosheid is besmettelijk. Apps als Instagram en TikTok draaien daar op: mensen verleiden tot het doen van domme dingen. Meestal om zichzelf een imago aan te meten via diezelfde sociale media. Die drang wordt zo overheersend dat ze alle waarschuwingen negeren. Het is absurd maar je ziet hetzelfde bijvoorbeeld ook bij roken. De tabaksindustrie slaagt er via sociale media in jongeren weer verslaafd aan nicotine te krijgen onder meer door ze de illusie te bieden dat roken goed is voor je imago: kijk mij eens tegendraads doen.

Aan dergelijk problematisch gedrag liggen allemaal psychologische processen ten grondslag. De sociale media tasten het zelfbeeld aan en beloven tegelijkertijd dat te kunnen herstellen. Win-win heet dat in kapitalistische termen. Voor de bedrijven wel te verstaan. Je hebt niet veel fantasie nodig om te zien hoe miljardairs zich verrijken dankzij het leed van anderen.

Op de Europese cultuurzender Arte zag ik er een korte film over. Wassupkaylee is een beetje een horrorverhaal. Jonge influencers worden samengebracht in een villa om daar clips te maken waarmee zoveel mogelijk geld verdiend wordt. Het is een soort inkijk in een Brave New World, de science fiction roman van Aldous Huxley waarin ‘geluk’ wordt gebruikt om de bevolking te onderdrukken.

Ik merk zelf dat ik me van social media net zo lastig kan losrukken als van snacken of roken. Dat heeft ook te maken met de inrichting van de maatschappij. Stoppen met roken werd makkelijker gemaakt door het op veel plekken te verbieden. Daar was aanvankelijk veel protest tegen maar na verloop van tijd zijn de zegeningen voor iedereen duidelijk. Ik geloof dat afgezien van wat verstokte verslaafden niemand het roken in bijvoorbeeld de trein zou willen herinvoeren.

Is dat ook het recept voor sociale media? Er lijkt een toename van feestjes waar mobiele telefoons niet welkom zijn. Er wordt gewerkt aan een wettelijk verbod op het maken van foto’s of video’s van ongelukken. Het is de vraag of het een wanhoopspoging is of een uiteindelijk een nieuwe norm wordt. Ik ben zelf een fervent fotograaf en weet dat foto’s met mensen het beste werken maar ik bemerk dat bij mezelf de weerstand groeit om in de openbare ruimte foto’s te maken waar mensen herkenbaar op zijn. Wie weet ontwikkelt zich een nieuw taboe: geen foto’s, geen beelden.

Een gevaar van manipulatie via social media is dat mensen de consequenties van hun handelen niet kunnen overzien. Dat geldt niet alleen voor bergwandelen of roken maar ook voor de politiek. Het is geen toeval dat met de opkomst van sociale media er ook politici aan de macht worden gebracht die gevaarlijke politiek bedrijven met voor de kiezers onvoorziene consequenties.

Het clipje over bergwandelen ging niet zo zeer over het hoge aantal doden maar over de gepeperde rekening die de roekeloze Brit gepresenteerd kreeg. 14.225 euro, dat is pas schrikken. Andere wandelaars die in de problemen kwamen hoefden niet zoveel te betalen omdat zij EU-burger zijn. Weer zo’n onverwachte consequentie van Brexit. Ja, dat is de stupide keuze die de Britten gemaakt hebben omdat ze er toe verleid werden via social media.

Ik ga vanmiddag trouwens wandelen op de Utrechtse Heuvelrug. Misschien kom ik wel een wolf tegen. M’n camera heb ik bij me.