Solidariteit verdwijnt waar neoliberalisme verschijnt

Ruim 25 jaar neoliberaal ‘centrumrechts’ beleid heeft ervoor gezorgd dat sociale zekerheden en grondrechten zijn overgelaten aan een op kortetermijnwinst beluste vrije markt. Hierdoor zijn niet alleen voorzieningen uitgehold, maar is ook de veilige fundering voor solidariteit ondergraven. De georganiseerde patstelling van het regiekabinet Schoof heeft alle echte problemen in ons land alleen maar vergroot.

Tuurlijk, marktwerking kan ook gezonde concurrentie, natuurlijke selectie en innovatie brengen, maar doelmatigheid en efficiëntie zijn slechte criteria voor een menselijke benadering.

Sociale voorzieningen en grondrechten - als sport, zorg, woonruimte, OV, onderwijs, buurthuizen, verenigingen - leveren geen directe winst op, maar bespáren latere hogere kosten. Besparing op deze voorzieningen wordt betaald met eenzaamheid, armoede, ongezondheid, ongelijkheid.

In tijden van crisis verdwijnt solidariteit, wordt het ieder voor zich, en wordt de ander - die ook aanspraak moet maken op dezelfde beperkte voorzieningen - de vijand in de strijd voor overleving. Simplistische oplossingen wijzen naar een zondebok, één schuldige van de ellende.

Zo wordt ‘de buitenlander’, ‘de immigrant’, ‘de vluchteling’, kortom ‘de vreemde andere’ aangewezen als dé oorzaak van alle tekortkomingen. En wordt sociaal (doorgaans links) beleid, waarbij op een menselijke manier met ‘anderen’ wordt omgegaan, óók als een bedreiging gezien.

In tijden van schaarste ‘moet’ worden gejaagd op profiteurs, op misbruikers van ons sociale vangnet, op ‘gelukzoekers’, op fraudeurs, op Bulgaren (…). Woede wordt makkelijk aangewakkerd, want het gevoel van onrecht is toch al groot bij ongelijkheid. Harde maatregelen en straffen worden geëist door politici die claimen namens Het Volk te spreken.

De menselijke maat verdwijnt als sneeuw voor de zon bij de jacht op zondebokken. Sterker nog, de Mens verdwijnt wanneer in steeds abstractere termen over ‘de Schuldigen’ wordt gesproken. Ontmenselijking is een angstaanjagend glijdende schaal. Mens, zie de mens.

Maar wie zoekt naar een schuldige, vindt zelden een oplossing. In een ziek systeem kan je poppetjes straffen/ontslaan wat je wilt, maar daardoor wordt het systeem niet ineens beter. Zo gaat harder, egoïstischer, intoleranter beleid een land niet vrijer, gelijker en eerlijker maken.

Zolang beleid gericht is op kortetermijnwinst en afschuiven van verantwoordelijkheid, zullen ongelijkheid en ontevredenheid alleen maar toenemen.

In Groot-Brittannië stond in 2024 één op de vijf steden op rand van faillissement, waardoor nóg meer sociale voorzieningen gesloten werden. Van openbare toiletten tot schuldhulpverlening, buurthuizen en verenigingen, ze moesten allemaal de deuren sluiten. Sociale cohesie en vangnetten raakten daardoor in verval. Onbegrip en ongeduld voor een ander groeide.

Ook ons land gaat niet nog eens 25 jaar neoliberaal centrumrechts beleid overleven, als de gaten in ons sociale vangnet niet gedicht worden. We hebben een sociale overheid nodig die de basis voor de burger weer op orde brengt. Een impuls voor onze toekomst en die van generaties na ons.

Dit móet in Europees verband. De EU is als de Vereniging van Eigenaren (VvE) van onze woon- en leefomgeving die we thuis noemen. Internationale uitdagingen als klimaat, criminaliteit, energie en ook immigratie houden niet bij de voordeur op. Je kan je eigen flatje net zo gezellig inrichten als je wil, maar je hebt je buren nodig. Als je niet samen in de VvE de kosten draagt voor onderhoud, isolatie, een schoon trappenhuis, een waterdicht dak, riolering en stevige fundering, wordt behaaglijk en veilig wonen onbetaalbaar.

Beleid - lokaal, landelijk en Europees - moet dus gericht zijn op samen, niet op ieder-voor-zich. Niet op ‘het recht van de sterkste’, want dat brengt onrecht voor de zwakkeren. De neoliberale wereld is af. (En onze samenleving hangt in de touwen.)

Dat de PVV nooit weer aan de bak gaat komen is voor iedereen duidelijk, al blijft Wilders zijn harde kern een luchtkasteel uit de Sahara voorspiegelen. Maar iedere nieuwe centrumrechtse coalitie, met BBB of JA21 gesteund door VVD en CDA, verzwakt solidariteit.

Doe. Het. Niet.