Soms zeg je meer wanneer je luistert

In het vermakelijke boekenweekessay HèHè - over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben van Paulien Cornelisse, las ik over het Corpus Gesproken Nederlands. Dat is een verzameling van negenhonderd uur Nederlandse spraak van zowel Nederlanders als Vlamingen. Dit komt in totaal neer op een bestand van zo’n negen miljoen woorden. In haar boekje schrijft Cornelisse op een pagina in een voetnoot dat de top drie van meest voorkomende woorden in het gesproken Nederlands respectievelijk ‘ja’, ‘dat’ en ‘de’ zijn. Het woordje ‘ik’ staat in deze lijst op een zesde plaats. In de lijst van meest geschreven woorden staat het woordje ‘ik’ zelfs op plek drie, vlak achter ‘de’ en ‘het’. Het staat u vrij om mee te tellen in dit stuk.

Vrijwel meteen deed deze informatie me denken aan een lunch die we pas geleden hadden gepland bij een restaurant in het centrum van Antwerpen. Bij binnenkomst werd meteen duidelijk dat het geen overbodige luxe was geweest om vooraf te reserveren. Een vriendelijke gastheer leidde ons naar het enige vrije tafeltje, recht tegenover de bar en naast een man en vrouw van ergens in de twintig. De jonge vrouw was nogal opzichtig en luidruchtig aan het woord. Tussendoor nam ze soms een hap van haar rijkelijk belegde broodje. Het weerhield haar er echter niet van om met volle mond op dezelfde geanimeerde wijze haar verhaal te vervolgen. Het was een one-woman-show, zowel zichtbaar als inhoudelijk, mede dankzij het vele gebruik van het woordje ‘ik’. Ondanks dat we ons probeerden te focussen op de lunchkaart, was het onmogelijk om deze woordenwaterval te negeren. Ik had medelijden met haar ‘gespreks’partner, die koeltjes tegenover haar zat en niet verder kwam dan het nuttigen van zijn broodje en het af en toe bevestigend knikken.

Juriste Bibi van Gijzel schreef eerder in de Volkskrant een opiniestuk over de kwestie dat sommige mensen in bepaalde gevallen letterlijk of figuurlijk meer ruimte innemen dan anderen: ‘Ruimte is een kostbaar goed. Of het nu gaat om fysieke plekken of abstracte plekken zoals een gesprek of een vergadering: ruimte moet gedeeld worden’. Het innemen van ruimte zou in balans moeten zijn, zodat er gelijkwaardigheid en overeenstemming kan worden bereikt. De Belgische vrouw nam tijdens haar lunchafspraak zóveel communicatieve ruimte in, dat er voor haar tegenoverbuurman enkel ruimte overbleef om bevestigend te knikken, ook al was hij het wellicht bij vlagen helemaal niet eens met haar imponerende verhalen, die bijna geheel en al betrekking hadden op haarzelf. Dit kan hun relatie - hoe die dan ook moge zijn geweest - op den duur schaden.

Communiceren is een werkwoord dat grotendeels is gebaseerd op gevoel en op geven en nemen. Afhankelijk van de situatie is het tijdens bepaalde gesprekken soms juist de kunst om in plaats van ruimte te nemen, ruimte te geven, door middel van je persoonlijke ‘ik’ achterwege te laten en open te staan voor de andere ‘jij’. Hierdoor zal de balans logischerwijs tijdelijk ook verdwijnen, maar in die gevallen zal dat functioneel zijn en juist kunnen zorgen voor een herstel in plaats van afbreuk. Zo is het tijdens gesprekken met leerlingen bijvoorbeeld soms van belang om jezelf tijdelijk functioneel weg te cijferen. Van de ruimte die je dan probeert te geven, hoop je dat diegene naast of tegenover je deze vervolgens verbaal (in)neemt. Wanneer dit resulteert in een verhelderend en open gesprek, met mogelijke oplossingen en opluchtingen, zal de vrije ruimte zich daarna weer kunnen herstellen en zal de balans wederkeren. We mogen er hierbij dan ook vanuit gaan dat zulke gesprekken waardevol zijn, en dat de ander zich tegelijkertijd gezien én gehoord voelt, in een ruimte die er voor ons beiden was. Want het is immers een feit dat je soms meer zegt, wanneer je luistert.