Sorry artikel 64, maar zo gaat het niet langer

Laat 29 oktober de laatste eerder uitgeschreven verkiezingsdag ooit zijn.

Een coalitie laten klappen op het moment dat jouw partij goed scoort in de peilingen, verkiezingen uitschrijven, en hopen op meer zetels: het is uitgegroeid tot dé nieuwe politieke strategie. Zo had Thorbecke het niet bedoeld. Toch is het deze eeuw alleen al drie keer voorgekomen: het CDA in 2003, de VVD in 2023, en afgelopen juni trok de PVV de stekker uit hun kabinet.

Dit alles is mogelijk door artikel 64 van de Grondwet, dat regelt dat de Tweede Kamer ontbonden kan worden – en dus verkiezingen worden uitgeschreven. Het was oorspronkelijk bedoeld als laatste redmiddel, maar is een vast onderdeel van het politieke spel geworden.

Waar een kabinetsval vroeger werd gezien als een nederlaag voor de deelnemers – ruzie in het openbaar, en met hangende schouders terug naar de kiezer – is het nu onderdeel van de campagne. Door het ontspoorde populisme is het een strategie geworden: loop als eerste weg, geef anderen de schuld en win zetels. Intussen staat Nederland stil.

Artikel 64 zorgt niet alleen voor instabiliteit, maar leidt ook tot slecht beleid. In het vertrouwensloze kabinet-Schoof hing de dreiging van vervroegde verkiezingen constant in de lucht. PVV, VVD, NSC en BBB kozen voor snelle successen die goed léken, niet voor oplossingen die goed wérken. Geld ging van onderwijs weg en naar defensie – die het niet kan uitgeven.

Sociale huren zouden worden bevroren – waardoor de woningbouw stokte. Er zal weer 130 worden gereden – met meer stikstof als gevolg. Als klap op de vuurpijl werden strenge, inhumane asielmaatregelen doorgedrukt. De gevolgen deden er niet toe, als het maar goed leek.

Dat kan anders. In andere bestuurslagen kan geen beroep worden gedaan op artikel 64 en daar ontstaan nieuwe meerderheden zonder verkiezingen. In 2021 viel de Brabantse coalitie na ruzie met partner Forum voor Democratie. Een nieuwe meerderheid ontstond, zonder verkiezingen. In Den haag gebeurde hetzelfde in 2023: in de nasleep van de rechtszaken tegen Richard de Mos stapte de VVD uit het stadsbestuur. Een nieuwe wethoudersploeg kwam ervoor in de plaats.

Mét een democratische meerderheid, zónder nieuwe verkiezingen.

In de Tweede Kamer werd zoiets kortgeleden nog overwogen. In 2023 stelde Volt-leider Laurens Dassen voor om het CDA – dat het regeerakkoord van Rutte IV na een spectaculaire verkiezingsnederlaag niet lange steunde – te vervangen voor GroenLinks en PvdA. Dassen wilde voorkomen dat het land zou vastlopen. Zijn voorstel laat zien dat binnen het parlement prima nieuwe meerderheden te vormen zijn. Met bijna 20 fracties die de Tweede Kamer kent, is dat niet meer dan logisch.

Het is dus tijd om afscheid te nemen van artikel 64. Laat 29 oktober de laatste eerder uitgeschreven verkiezingsdag ooit zijn. Dwing partijen om verantwoordelijkheid te nemen als het moeilijk wordt en zoek oplossingen in de Tweede Kamer, in plaats van in het stembureau. Dat zorgt voor meer stabiliteit, slimmere wetten en beleid dat verder kijkt dan de volgende verkiezingsdag!