Staat de democratie er écht zo slecht voor?

Koen Haegens schreef op 22 september in De Groene Amsterdammer dat het ondermijnen van de democratie, zoals dat nu in de Verenigde Staten plaatsvindt, ons voorland is, en we dus snel een ruggengraat moeten kweken om dat te voorkomen. Is het echt zo slecht gesteld met de democratie en het publieke debat? Is wat Haegens bedoelt met een ‘ruggengraat’ wel de juiste oplossing? Of zorgt zijn oplossing juist voor meer verdeeldheid?

Kruiperig gedrag in Europa
Haegens begint zijn verhaal met twee voorbeelden van wat hij noemt ‘preventieve capitulatie voor de vijanden van de democratie’. Ten eerste uit Haegens kritiek op Nederland en Europa in hun geheel over hoe deze met vleierij en meeloopgedrag Trumps voorbeeld volgen naar een minder democratische samenleving. Dit betoog doet denken aan de woorden van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, een vooraanstaande socialist in de 19e eeuw: ‘Als een volk slaafs en kruiperig is, dan ontstaat tirannie.’  

Met deze vleierij bedoelt Haegens de koninklijke ontvangst van Trump tijdens het staatsbezoek in het Verenigd Koninkrijk van deze maand, maar ook zijn ontvangst bij de NAVO-top in juni is een passend voorbeeld. Sommige experts noemen dit de gepaste vorm van diplomatie, die zeker bij een megalomane figuur als Trump zijn vruchten lijkt af te werpen.

Trumps monopolie op de meningsvorming
Ten tweede legt Haegens uit hoe Trump de media aanvalt door het laten cancelen van programma’s van progressieve presentatoren en het aanklagen van de hem onwelgevallige The New York Times. Trump zou daarnaast een ‘monopolie op de meningsvorming’ hebben gekregen, waarvoor Haegens een item bespreekt dat eveneens maandag in De Groene verscheen. Dat artikel gaat over Hasan Piker, een van de weinige progressieve geluiden onder jonge mannen.

Dat Trump overal zijn zin in krijgt en de MAGA-beweging alleenheerser is over het medialandschap voor jongeren is onjuist. Zo verschijnt Jimmy Kimmel, een van de gecancelde presentatoren waar veel om te doen was, volgende week gewoon weer op TV en werd de rechtszaak tegen The New York Times afgelopen week door de rechter afgewezen. Deze noemde de zaak ‘ongepast en ontoelaatbaar’. Via verschillende mediakanalen bereiken links-progressieve organisaties als More Perfect Union, Second Thought, NowThis Impact en Robert Reich daarnaast een miljoenenpubliek; met name jongeren. Het is exact deze doelgroep die zich verenigt en met grote regelmaat protestacties organiseert.

Dat Trump een aanval pleegt op de vierde macht is moeilijk te ontkennen, maar dat het linkse geluid in Amerika is verstomd of zelfs dood is, is onjuist. Wel lijken het vaker extreemrechtse groepen die demagogie, polarisatie en geweld naar een hoger niveau weten te tillen door middel van demonisering, complottheorieën en desinformatie.

Intolerantie en onderdrukking
Nederland zou in de voetsporen van de VS treden in haar standpunt over de media en de vrijheid van meningsuiting. Als voorbeelden noemt Haegens het cancellen van een optreden van Bob Vylan door een Telegraaf-campagne en een uitzending van Nieuwsuur over de dood van Charlie Kirk, waar niet wordt ingegaan op de afbreuk van de Amerikaanse rechtsstaat, maar op de toestand aan de Nederlandse universiteiten.

Voor de keuze van Nieuwsuur om deze invalshoek bij de dood op Kirk te belichten, geeft Haegens twee mogelijke oorzaken: media zijn bang dat de geldkraan wordt dichtgedraaid, of iets wat Haegens een ‘hardnekkig progressief misverstand’ noemt, samengevat in een quote van Michelle Obama: ‘When they go low, we go high.’ Haegens legt uit dat deze quote zoveel betekent als: ‘Wij laten onze tegenstanders aan het woord, ook al benutten zij die ruimte om onze vrijheid van meningsuiting af te schaffen.’

Deze angst voor het dichtdraaien van de geldkraan lijkt onwaarschijnlijk. Wij hebben geen Trump aan de knoppen die de media aanvalt. De PVV is inderdaad uitgesproken over hun plan om de publieke omroep te willen afschaffen, maar dat dat nu al invloed heeft op de programmering van Nieuwsuur, terwijl de verkiezingen nog geeneens zijn geweest, dat is een beetje koffiedik kijken.

De tweede oorzaak, dat tegenstanders bij Nieuwsuur hun zegje kunnen doen en daarmee afbreuk doen aan de vrijheid van meningsuiting, is ironisch, nu columnist Geerten Waling in het item juist aangaf dat diezelfde vrijheid van meningsuiting in het gedrang is op de Nederlandse universiteiten. Zo wilde Baudet bijvoorbeeld net als Kirk het debat voeren op universiteiten, ‘maar werd door zijn extreme en ondemocratische standpunten uiteindelijk geweerd’, aldus Nieuwsuur.

De gedachte achter de quote van Obama die Haegens gebruikte, doet denken aan een populaire tekst van de filosoof Karl Popper, over de paradox van tolerantie: ‘Als wij niet bereid zijn onze tolerante samenleving te verdedigen tegen intolerante mensen, dan zal de tolerante mens en tolerantie in het algemeen verwoest worden.’ Dit is een quote die door links veelvuldig wordt toegepast ter motivering en rechtvaardiging van censuur, zoals in het geval van Baudet. 

Deze gedachte staat echter haaks op hetgeen Popper bedoelde met het idee van onderdrukking van intolerantie. Het ging Popper niet om het censureren of andermaal onderdrukken van intolerant gedachtegoed in het publieke debat, sterker nog: ‘zolang rationele tegenargumenten en de publieke opinie hen in toom kunnen houden, zou onderdrukking onverstandig zijn.’ Pas als degene niet tot rede vatbaar is of gewelddadig wordt, mag er volgens Popper met onderdrukking worden ingegrepen. Dit is duidelijk niet het geval bij het item van Nieuwsuur en de voorbeelden van censuur op universiteiten die tijdens de uitzending werden besproken. Er was ruimte voor een inhoudelijk debat en er was geen sprake van agressie.

Bij Wilders past het idee van intolerantie wat beter. Een redelijk debat met Wilders heeft al geruime tijd plaatsgemaakt voor een podium waarop hij demagogische leuzen kan scanderen. Steeds vaker wordt bij deze uitspraken de grens opgezocht en de rechtsstaat op de proef gesteld. ‘Niet de burgemeester, maar jullie zijn de baas in deze stad.’ Dit stelde Wilders bij een azc-protest in Helmond afgelopen juli. ‘Accepteer niet dat het college van B&W een ander besluit neemt.’

De ruggengraat
Haegens geeft als redmiddel voor de democratie het groeien van een ruggengraat. Maar wat bedoelt hij met een ruggengraat? Het gaat dus om het bieden van een tegengeluid, maar Haegens lijkt in zijn opiniestuk te bedoelen dat de volumeknop van links omhoog gedraaid moet worden en afwijkend geluid moet worden geweerd.

Dit veroorzaakt juist nog meer polarisatie, intolerantie en bubbelvorming binnen het publieke debat. Uit niets blijkt dat er in het Nederlandse publieke debat een gevaarlijke disbalans is in de vertegenwoordiging van ideologische stromingen. Net als in Amerika zijn kritieken op volksmenners levendig aanwezig. Afgelopen maandag werd er in een artikel van De Correspondent nog meer dan vijfduizend woorden gewijd aan Trump en het fascisme. Niemand uit de politiek heeft de situatie bij Elsfest verheerlijkt. Sterker nog, iedereen sprak unaniem over ‘tuig’.

Een gepast tegengeluid op Poppers intolerantie, die van redeloosheid en geweldpleging, is juist het debat naar een hoger niveau tillen, voorzien van goede argumenten en authentieke, diverse invalshoeken. De ideologische bubbels moeten in een forum bijeengebracht worden om zo een pluriform, kwalitatief hoogwaardig debat te realiseren. Daar is in Nederland nog ruimte voor, en daar levert het item van Nieuwsuur een keurige bijdrage aan.