Stevent de VS af op een constitutionele crisis?

Het begint erop te lijken dat er door Trump en zijn clan een fascistische staatsgreep gepleegd is.

Het Witte Huis is onder leiding van Trump een gevaarlijke grens overgestoken door een uitspraak van het Hooggerechtshof (Supreme Court), dat een eerder vonnis van een lagere rechtbank bevestigde, naast zich neer te leggen.

Kilmar Armando Abrego Garcia, een Salvadoraanse burger die in de Verenigde Staten woonde werd op grond van een presidentieel decreet (executive order) opgepakt en op beschuldiging lid van een jeugdbende te zijn naar een gevangenis voor terroristen in El Salvador gedeporteerd. De regering-Trump zou NB later erkennen dat het hier om een "administratieve fout" ging.

Dit is een unicum in de geschiedenis van rechtspraak in de Verenigde Staten en tegelijk een triest dieptepunt.

Oorspronkelijk zijn presidentiële decreten geen wetten, maar richtlijnen voor ambtenaren die aangeven hoe zij een wet moeten uitvoeren. Zij dateren al vanaf de tijd van George Washington (1e president, 1789-97, 8 PD’s). Geleidelijk zie je het aantal PD’s toenemen met President Franklin D. Roosevelt (1933-45) met meer dan 3000 PD’s als recordhouder. President Barack Obama (2009-17) nam ook een groot aantal uitvoerende decreten (276), omdat hij zijn agenda ondanks een minderheid in het Congres (Parlement) wilde doorzetten. De teller bij Trump stond na 100 dagen al op 139 PD’s (Biden nam er 162 in 4 jaar).

PD’s kunnen via de rechter aangevochten worden, maar ook het Congres heeft verschillende mogelijkheden om dergelijke besluiten aan te vechten. Het kan de decreten opheffen of amenderen of het geld, dat uit de wet voortvloeit, niet beschikbaar stellen. Maar als de president door het Congres teruggefloten wordt, biedt de Grondwet hem nog altijd de mogelijkheid om een veto uit te spreken. In dat geval is er een tweederde meerderheid nodig in beide huizen van het Congres (Huis van Afgevaardigden en Senaat) om dat veto uiteindelijk weer ongedaan te maken.

In de Grondwet van de Verenigde Staten ligt de wetgevende macht volledig bij het Congres en krijgt de President nergens de bevoegdheid om eigenmachtig wetten uit te vaardigen en wordt hem expliciet een uitvoerende rol toebedeeld: “Hij zal er zorg voor dragen dat wetten getrouw worden uitgevoerd.” Het document spreekt nergens over ‘executive orders’.

De president meent echter dat hij (zeker lagere rechtbanken) niet hoeft te gehoorzamen, omdat hijzelf als door het volk gekozen functionaris een hoger gezag vertegenwoordigt dan ongekozen rechters. In principe heeft hij daarin gelijk en zouden er eigenlijk via loting samengestelde Volksrechtbanken, zoals in het klassieke Athene ingesteld moeten worden. Maar op dit moment schrijft de Grondwet voor dat een rechter het laatste woord heeft, maar niet wat er moet gebeuren als de President en de regering weigeren om zijn vonnis uit te voeren. Dan zou het Ministerie van Justitie actie moeten ondernemen, maar dat is niet waarschijnlijk, want dat is helemaal op de hand van de President.

Zo dreigen de Verenigde Staten in een ‘constitutionele crisis’, zoals een aantal commentatoren het noemen, te belanden. Het begint erop te lijken dat er door Trump en zijn clan een fascistische staatsgreep gepleegd is en dat er politiek een onontgonnen terrein is betreden. Staat het land misschien op de grens van een burgeroorlog?

Maar er is dezer dagen gelukkig nog hoop. We zien namelijk dat de populariteit van Trump snel afneemt en dat de Democraten nu weer eensgezind het volk aan het mobiliseren zijn.