Stop met zondebokken zoeken in de woningcrisis

Asielzoekers krijgen maar 6 tot 8 % van de sociale huurwoningen – scapegoating leidt af van de echte oorzaken.

De opvang van vluchtelingen en statushouders staat opnieuw centraal in het publieke debat. Gemeenten voelen zich in de steek gelaten, er is rumoer over azc's, en steeds vaker hoor ik om me heen: "Er zijn geen huizen meer voor ons eigen volk, want die gaan allemaal naar asielzoekers." Het klinkt eenvoudig en overtuigend. Maar klopt dit beeld eigenlijk wel?

De cijfers vertellen een ander verhaal
Hoeveel woningen gaan naar statushouders? Volgens de Rijksoverheid (2023) krijgen statushouders jaarlijks ongeveer 6 tot 8 % van de sociale huurwoningen toegewezen. Dat betekent dat ruim 90% van de beschikbare woningen níet naar vluchtelingen gaat. Ja, die 6 tot 8 % legt druk op een overspannen woningmarkt, maar het idee dat "zij" de oorzaak zijn van woningnood is feitelijk onjuist.

De verleiding van de zondebok
Toch lijkt die mythe steeds hardnekkiger. Mensen zijn soms razendsnel in hun oordeel zonder zich af te vragen of hun veronderstelling klopt. Het wijst op een ouder mechanisme: scapegoating. Door een groep tot zondebok te maken, wordt een ingewikkeld probleem teruggebracht tot een simpele vijand.

Historicus en jurist Willem Gradisen verwoordde dit recent op LinkedIn treffend: "Waar ken ik dat als historicus toch van? Het verlangen naar een nooit bestaand verleden. Zondebokken aanwijzen voor alle maatschappelijke problemen: asielzoekers, moslims, rechters, kunstenaars. Anderen demoniseren en voortdurend een vijandbeeld schetsen."

Zijn woorden doen denken aan historische voorbeelden die we allemaal zouden moeten herkennen – en waarschuwen ons voor herhaling.

Hoe angst wordt opgekweekt
Dit mechanisme herkennen we overal om ons heen. Politici wijzen op schaarste ("er zijn te weinig huizen"), creëren groepsdruk ("iedereen denkt er zo over") en zetten hun autoriteit in om een verhaal geloofwaardig te maken. Door selectief cijfers te presenteren en beelden te schetsen van lange wachtrijen wordt een frame dominant gemaakt. Het gevolg: mensen nemen dit verhaal over alsof het een onweerlegbaar feit is.

De prijs van de bliksemafleider
Scapegoating is verleidelijk omdat het kortstondig opluchting biedt. Politici kunnen de woede van burgers kanaliseren richting een "dader" zonder de pijnlijke oorzaken aan te pakken. Maar de gevolgen zijn desastreus:

Polarisatie groeit, groepen worden tegenover elkaar gezet. De echte oorzaken van de woningcrisis blijven buiten beeld: jarenlange bezuinigingen op woningbouw, verkoop van sociale huurwoningen, speculatie door beleggers. Het vertrouwen in politiek en instituties neemt verder af, omdat mensen merken dat er structureel niets verandert.

Een ander verhaal
Wat als we het verhaal omdraaien? In plaats van te vragen "wie is de schuldige?", zouden we moeten vragen: "hoe lossen we dit samen op?"

We hebben meer betaalbare woningen nodig – voor starters, ouderen, én statushouders. Gemeenten moeten beter ondersteund worden door het Rijk. Solidariteit betekent niet dat de één wint en de ander verliest, maar dat we verantwoordelijkheid delen voor een rechtvaardige samenleving.

De keuze is aan ons
Scapegoating is verleidelijk en effectief op korte termijn, maar vernietigend voor de samenleving en de democratie. Het leidt de aandacht af van echte oplossingen en zet mensen tegen elkaar op.

Laten we politici, media én onszelf verantwoordelijk houden voor het doorprikken van simplistische vijandbeelden. Want schuldigen zoeken lost de woningcrisis niet op – bouwen, solidariteit en eerlijk beleid wel.