Talkshows zijn de snackbars van de democratie: makkelijk, lekker en ongezond

Er is iets eigenaardigs aan het avondritueel van de Nederlandse talkshows. Daar zitten ze, avond aan avond, rond een tafel die meer wegheeft van een etalage dan van een forum. In Vandaag Inside, Jinek, Beau of de ochtendeditie van WNL schuiven de bekende gezichten aan, wisselen voorspelbare meningen uit en nemen de rol op zich die hun is toebedeeld: de verontwaardigde, de relativerende, de deskundige, de grappenmaker. Het lijkt een gesprek, maar het is een choreografie.

Deze talkshows zijn de ‘snackbar van de democratie’. Ze serveren woorden zoals de frituur zijn friet: snel, vet, herkenbaar en overal hetzelfde. Even krijg je een voldaan gevoel, maar het voedt niet. Het laat achter wat je een democratisch vitaminegebrek zou kunnen noemen. In plaats van verdieping te brengen, reduceren ze de samenleving tot hapklare one-liners.

De drijvende kracht achter dit format is niet nieuwsgierigheid of waarheidsvinding, maar de logica van de reclame. Wat telt, is niet de kracht van een argument, maar de duur van onze aandacht. De talkshow is daarmee geen Agora, geen marktplein van ideeën, maar een doorgangshuis van meningen die de kijker zolang mogelijk moeten vasthouden tot het volgende reclameblok. Democratie als infotainment, vooral marketing.

Misschien ligt het probleem niet alleen bij de makers, maar evenzeer bij ons, de kijkers. We gedragen ons steeds vaker als kidults: half-volwassen consumenten die het liefst blijven hangen in voorspelbare conflicten en hapklare emoties. We laten ons wiegen door de illusie van debat, alsof we luisteren naar een stripboek dat hardop wordt voorgelezen. Het is comfortabel, het is veilig, en het vraagt niets van ons behalve consumptie.

Zo verschuift het publieke gesprek langzaam van een plek van gemeenschappelijke vorming naar een plek van collectieve verdoving. Een talkshowtafel is geen democratisch hart, maar een snackbar in avondjurk. Democratie als patat met mayonaise. Je weet dat het niet goed voor je is, maar je blijft terugkomen.

Het tragische is dat we deze vorm zijn gaan verwarren met inhoud. We denken dat we “op de hoogte” zijn, terwijl we in werkelijkheid slechts kijken naar een spiegelpaleis van oppervlakkigheid. Op1 is geen venster op de wereld. Vandaag Inside is geen maatschappelijk gesprek. Jinek en Beau zijn geen fora van democratische uitwisseling. En WNL is geen ochtendnieuws, maar een opgefrituurd wereldbeeld in een kartonnen bakje.

En zo staan we daar, als samenleving, met volle magen maar lege geesten. Met een publieke sfeer die steeds meer lijkt op fastfood: goedkoop, verleidelijk, en op termijn funest voor wie werkelijk gevoed wil worden.

Er is een uitweg. Je kunt het scherm uitzetten. Je kunt weigeren nog langer te happen in woorden die niets achterlaten. Zelf ben ik gestopt met kijken. Ik schrijf. Ik schilder. Ik praat aan mijn eigen keukentafel. Dáár ontstaat nog iets wat voedt: geen snackbar voor de geest, maar brood dat mag rijzen, wijn die kan chambreren, stilte in het gesprek dat mag bestaan.