Terrorisme-expert Beatrice de Graaf en de foute beeldvorming rond Tanja Nijmeijer

Het had op zijn aardigst gezegd een ontzettend boeiende en tegelijk schokkende aflevering van 'Medialogica' opgeleverd: professor en veelgevraagd en geprezen terrorisme-expert Beatrice de Graaf gebruikte een fictieve roman als belangrijkste inspiratie voor journalistiek werk.

Helaas, ondanks dat de informatie al geruime tijd beschikbaar was en iedere leek genoemde bronnen had kunnen checken, bleef de Nederlandse pers volledig stil. Totdat de Vlaamse Marleen Bosmans besloot het huiswerk, dat logischerwijs de Nederlandse journalistiek toebehoorde, dan maar zelf op te pakken. Afgelopen jaar reisde ze naar Colombia voor een bezoek aan de bekende Groningse ex-guerilla Tanja Nijmeijer die zich als 23-jarige aansloot bij de FARC. En dat resulteerde in een artikel waardoor tijdens het lezen de schellen van je ogen vallen.

Jarenlang was de consensus, voor wie googelde op haar naam in Nederlandse bronnen, dat we hier te maken hadden met een terroriste. Met een kindermoordenaar. Of toch zeker iemand met bloed aan haar handen. De oorsprong van deze informatie? Onder meer een boek over de tien 'gevaarlijkste vrouwen ter wereld' geschreven door Beatrice de Graaf. In dit boek opgenomen een 'schets van de persoon Tanja Nijmeijer', met als voorname bron een fictieve roman, geschreven door Liduine Zumpholle en Léon Valencia.

Al gauw na publicatie van het boek in 2012 is De Graaf erop gewezen dat haar informatie onjuist was. Zowel de karakterschets van Tanja, persoonlijke 'feiten' als ook incidenten, zoals een bomaanslag waar Tanja bij betrokken zou zijn geweest, waren allemaal verifieerbaar onjuist. Ze heeft echter slechts een heel klein deel 'gerectificeerd' - een woord dat ik tussen aanhalingstekens zet, omdat het slechts om een inlegvel gaat. Je zou dus kunnen stellen dat het kwaad al was geschied. Mensen die het boek al in huis hebben merken niets van een los blad dat door de boekhandel in de beschikbare boeken werd gestopt.

Bovendien was deze 'rectificatie' nogal summier en dekte de lading totaal niet. Ik citeer Bosmans:

"In het boek van de Graaf staat er niets over de rechtzetting van het foute AFP-bericht. Het boek was al gedrukt. De uitgever loste de zaak op met een kort erratum op een los blaadje dat tussen het schutblad en het titelblad werd geschoven. Aan de stelling van de Graaf in haar boek dat Tanja  met het doden van een kind “een grens had overschreden, juridisch en psychologisch” en “dat ze dat zelf ook besefte, maar ze ging door”, werd niks gewijzigd. Tanja heeft hierover met de Graaf gecommuniceerd en wees haar op het gebrek aan ethiek en de morele schade die dit haar en haar familie heeft toegebracht, maar tot een gesprek tussen beiden is het nooit gekomen. De Graaf stelde een hele reeks voorwaarden en wilde ook geen excuses aanbieden."

Toevallig heb ik de mails van De Graaf aan Tanja Nijmeijer gezien. Die waren niet heel vriendelijk van de kant van de terrorisme-expert. En haar eis was dat Tanja maar moest bewijzen dat ze onschuldig is. Een vreemde insteek voor een professor, to say it very kind. Er bestaat zoiets als onschuldpresumptie, je bent onschuldig totdat je schuld is bewezen, niet andersom.

Oh ja, en natuurlijk - en ik meld het maar, want dit is waar reacties doorgaans op focussen, vaak niet geremd door een gebrek aan kennis - het is zeker plausibel om jezelf vragen te stellen bij de FARC en de betekenis van haar aansluiten bij deze organisatie. Maar die vragen zijn en worden ook zeer uitgebreid gesteld en beantwoord. Er is sinds het gesloten vredesakkoord in 2016 onderzoek gaande door een waarheidscommissie en vredestribunaal in Colombia en daar werkt Tanja volledig aan mee. Zij wordt nergens van verdacht of beschuldigd, is inmiddels bijna klaar met haar PhD als specialist vredesonderhandelingen, werkt en helpt met een aantal cooperatieve ondernemingen van ex-strijders en wordt regelmatig gevraagd als expert door de VN.

Maar ik wil hier ook nog wel een paar andere dingen kort over zeggen.

Er is namelijk een groot verschil tussen, al dan niet als professor, iets zeggen over een burgeroorlog en de rol van verschillende partijen in een oorlog en het schrijven van een journalistiek werk waarin je een concreet persoon met een naam en een familie van dood en/of terrorisme beschuldigd en een hele karakteropbouw maakt op basis van zeer beknopte informatie en een fictieve roman.

Dat laatste is onwetenschappelijk en moreel volstrekt verwerpelijk. Doe je dat dan toch, wellicht per ongeluk. Want je had er misschien overheen gelezen dat de roman Tanja – Een Nederlandse bij de FARC een fictieboek was.

En goh, who knows had Beatrice ook gemist dat in de colofon van het betreffende boek staat dat “sommige passages een interpretatie van de werkelijkheid weergeven, die mogelijk niet op alle punten waarheidsgetrouw is” en de achterflap vermeldt dat 'de auteurs dagboeken en de feiten hebben aangevuld met “hun eigen kennis, ervaring en inlevingsvermogen”. Oh en 'in verantwoording op het einde maken de schrijvers er geen geheim van dat zij “de verbeelding vrij spel hebben gegeven om de lezer Tanja’s reilen en zeilen in Colombia te laten meebeleven”'

Nou ja, stel dus dat Beatrice de Graaf, professor en terrorisme-expert, veel gevraagd en geprezen adviseur ook, bovenstaande allemaal had gemist en daar later op werd gewezen. Dan zeg je sorry. Dan maak je uitgebreid excuses. Dan probeer je zo goed en zo integer mogelijk recht te zetten wat je fout hebt gedaan. Zeker omdat bijna alle Nederlandse media het frame en de ideeën over de rol van Tanja Nijmeijer hebben overgenomen van professor en terrorisme-expert Beatrice de Graaf en tot op de dag van vandaag hebben zij en haar familie daar ontzettend veel last van.

Heel fijn dus dat de Vlaamse Marleen Bosmans nu alle bronnen verifieerbaar heeft nagetrokken en een duidelijke conclusie heeft gepubliceerd. Ik hoop maar dat Nederlandse media zullen volgen en de naam van Tanja Nijmeijer zo eindelijk ook bij het grote publiek gezuiverd wordt.