Tijd om te bouwen

Ik sprak een vuilnisman die zei: ik mag dan arm zijn van geld en van kennis, ik weet dat een mens ook dansen moet en dat hij zijn woede en angst er uit kan laten via het lichaam en de kunst en dus ben ik rijk, ja, rijk van gedachten.

Het is tijd om het dichten niet alleen aan de dichters te laten. Tijd voor de gedichten van vuilnismannen en verplegers. Voor iedereen die koesteren kan - de grond // een bloem // een kind // de trillende ledematen van een geliefde - om dat ook te doen. Om te koesteren, elkaar te steunen en er te zijn.

Het is geen tijd voor in de knoop zittende tongen, het is tijd om te spreken. Dan maar hortend en imperfect. Over de schoonheid van de waaier met duizend schakels die gender is, de pracht van het onbestemde en het onduidelijke, de stamelende erotiek van de verwarring. Het is tijd om het te vieren, al dat niet-begrijpen, al dat onhandige verschil in ervaring, al die klunzigheid en die onduidelijkheid die nu eenmaal hoort bij menszijn in de wereld. Waarin niemand een expert kan zijn, want tegen de tijd dat je het onder knie begint te krijgen is het alweer afgelopen. Tijd om al dat intermenselijk gepruts te omarmen als onderdeel van het wonder dat hier-zijn is. Altijd is. En altijd blijft. Een wonder waar wij voor even onderdeel van mogen zijn. Voortgebracht door de aardkorst // onze ogen uitkijkend // ons verliezend in al wat om ons is.

Het is tijd om de doodscultus die hier nu rondwaart te zien voor wat zij ook nog is, naast iets wat leed om zich heen strooit als suikergoed: namelijk, als eindeloos saai. Bang voor nieuwsgierigheid, bang voor ontdekking, voor verkenning, voor kunst, voor leven. Bang om te kijken naar wat het zou kunnen betekenen om hier te zijn. Om een mens te zijn met zintuigen en een hart en een zacht en kwetsbaar lichaam in een eindeloos universum. Een angstreflex. Brallende onzekerheid.

Deze planeet, die ondertussen woest tekeer gaat en dat zal blijven doen, is niet iets om bang voor te zijn. Zelfs als ze ons van haar rug dreigt te stoten is ze een bondgenoot van en voor het leven. Eentje die zegt: dit kan zo niet eindeloos doorgaan. Ze waarborgt dat wij niet kunnen teruglopen naar dat-wat-was: de weg terug staat onder water.

Nostalgie heeft geen zin. Uit wat we hadden, is wat we nu hebben ontstaan. Groot geworden op een dieet van greed is good, kolonialisme, racisme en voorzien van een totale zelfoverschatting wat betreft de plaats van de mens in de wereld, zit de ongelijkheid ingebakken in de botten van de samenleving die nu om ons is.

Ons huiswerk: vastberaden rondklooien met het hoe-dan-wèl, wat gelukkig ook al eeuwenlang mensen overal aan het doen zijn.

Er is veel om op voort te bouwen, en ook veel om te beschermen. We beginnen lang niet bij nul.

Dit is een tijd om woest wanhopig te zijn over de kleinheid waarmee de medemenselijkheid bij het vuil wordt gezet. Onze regeringen doen niets bij het zien van de grootste (kinder)slachting die wij mee hebben gemaakt. Een staat wordt een moordmachine en het maakt niet uit hoe erg het wordt, het is letterlijk business as usual. Zo dreigt een mensenrechtenverklaring een vodje oud papier te worden. De macht is in handen van mensen aan wie wij haar niet toe kunnen vertrouwen, want de achting voor leven ontbreekt.

Het moet niet deze gedachte zijn die ons in beweging brengt, maar het is wel waar: als dit één van ons kan treffen, kan dit ons allen treffen. De gedachte dat wij veiliger zijn dan een ander is een illusie. De gedachte van verschil tussen ons, is een illusie. 

Het leed dat wordt veroorzaakt is echt. De levens die genomen worden en de zielen en lijven die worden verhongerd en verminkt, zijn echt. De hypocrisie van het systeem waarin wij geboren zijn is echt.

De triomftocht van de manosphere maakt zichtbaar dat decennia van “islamkritiek” onder het mom van het beschermen van de rechten van vrouwen en andersgeaarden, vooral een breekijzer waren om de xenofobie weer salonfähig mee te maken. De nachtmerries die we op anderen projecteren dragen we gewoon zelf in ons mee.

Maar de manieren om samen robuuste constructies te bouwen waarin macht wordt gedeeld en de wijsheid en pracht van het verschil kan floreren, zijn er gewoon.

Dit is de tijd om ontzet te zijn en van daaruit te beginnen met bouwen. Startend met wat we weten en wat er al is. Vandaar uit experimenterend met wat kan zijn.

Wij hebben een cultuur te transformeren. Niet door 100 papers te schrijven en 200 vergaderingen te beleggen. Maar door onszelf te geven, en te gaan bouwen. Samen, omdat alles robuuster is als je het samen draagt. Het hoeft niet perfect te zijn. We gaan gewoon knutselen. Er is een wereld te winnen, en we hebben zo veel tot onze beschikking.

Wij kunnen nieuwe plekken maken. Veilige havens; vlotten om een andere tijd op binnen te roeien. Plekken met durf en kleur. Plekken van samen doen, zijn en maken waarin gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid stevig verankerd zitten in het fundament. Zo stevig dat ze er niet meer uit kunnen worden gesloopt. Manieren om voor elkaar te zorgen, elkaar sterker te maken, en het goed te hebben met elkaar. Waar we er op letten dat er niet over maar met elkaar gesproken en besloten wordt. Waar we weten dat macht een gevaarlijk goedje is dat het beste maximaal verdund wordt. Door haar te delen. Met iedereen. Plekken waar vuilnismannen dansers zijn - wat ze allang zijn. Waarin gender een fluïde veld is en sex geen machtsmiddel maar een bron van vreugde en genot om te delen tussen mensen die dat willen. Waarin anders-zijn versmelten kan - of juist niet. Waar we weten dat kunst ons dichterbij het leven brengt. En waar we weten dat dat leven zich niet plat laat slaan - ook niet met de grootste sloophamer.

Plekken en manieren die draaien op motoren die ons groter en sterker maken, in plaats van kleiner en eenzamer. Op verbeelding, medemenselijkheid, liefde, en ontzag voor het wonder dat om ons is.

Wij kunnen dat.

De spijkers, balken en hamers liggen klaar. Er zijn zoveel beginnetjes gemaakt en aanzetten neergelegd. Zoveel boeken, initiatieven, collectieven. Ik denk aan theatergezelschap La MaMa - mede opgericht door een zwarte vrouw in het New York van 1961 (Ellen Stewart), dwars tegen alle kleinering en intimidatie in, still going strong als klein, onafhankelijk, onvernietigbaar gezelschap. Aan een jong initiatief als Collectief Kapitaal dat klooit met de economie. Een gemeenschapscentrum als Ru Pare. De bescheiden maar betekenisvolle Mutual Aid fietsenmaker, waar je niet mag betalen. Collectieven zoals Tussenlanding, sociale bedrijven zoals Refugee Company, voortbrengsels van de arbeidersbeweging zoals de Nivonhuizen, en al die dingen die begonnen bij mensen die vonden dat ze nodig waren en die nu bestaan. Ik denk aan een boek als ‘Tegen verkiezingen’ - vooral bekend omdat het het burgerberaad op de kaart heeft gezet maar het biedt een blauwdruk voor een democratisch model waarin de macht veel meer verdeeld is, en rouleert. Aan ‘Het begin van Alles’ waarin het beeld van de geschiedenis van de mensheid volledig kantelt door een herinterpretatie van archeologische vondsten en waarin een schatkist wordt geboden aan inzichten over hoe een maatschappij zoal ingericht kan worden. Aan de methodes van samen beslissen waar ik zelf zo graag mee werk, zoals Open Space. Aan initiatieven die ongehoorde stemmen laten klinken, zoals de Schrijfwerkplaats en Blocnotes en Asmara Addis Literature Festival. Aan het verschil dat mensen maken als ze zich uitspreken, organiseren, en samen iets nieuws proberen.

De wereld is een wonder dat zich steeds verder openklapt. Steeds verandert. Zich uiteindelijk niets laat opleggen. Onkenbaar // ongekend // oogverblindend schoon. Onvoorstelbaar, nog steeds, dat wij hier mogen leven en wandelen en zijn. Toch is het zo.

Het is tijd om dat wonder te eren in al haar diversiteit. In weergaloze gelijkwaardigheid tussen al wat onvergelijkbaar anders is.

De tijd is nu.
Omdat de wereld vers en nieuw is, elke dag weer.
Omdat de vogels ook niet bij de pakken neer gaan zitten.
Omdat er zoveel is dat graag wil bloeien.

We kunnen het beter, mooier, eerlijker en interessanter dan we het nu doen.
We kunnen het levendiger dan we het nu doen.
Wij hoeven op niets te wachten, behalve onze eigen bereidheid.