Tijd voor een herijking van de politieke economie

Stemmen zonder rekensom – hoe de politiek zich achter cijfers verschuilt.

In verkiezingstijd vliegen de beloften je om de oren. Meer zorg, lagere belastingen, gratis kinderopvang, klimaatmaatregelen zónder koopkrachtverlies. Het lijkt alsof we in een land leven waar alles tegelijk kan – zolang je maar op de juiste partij stemt. 

Maar wie goed kijkt, merkt iets op: sommige partijen laten hun plannen netjes doorrekenen door het Centraal Planbureau (CPB), anderen haken bewust af. “Het CPB is te neoliberaal,” zeggen ze dan. Of: “Het vangt niet wat wij écht belangrijk vinden.” En ergens hebben ze een punt.

Het CPB rekent met modellen die zijn gebaseerd op klassieke economische aannames: hoe meer mensen werken, hoe beter; hoe lager de belastingen, hoe groter de groei. Effecten op zorg, natuur, welzijn of ongelijkheid? Die verdwijnen vaak in de marge of vallen lastig te kwantificeren. Wie pleit voor publieke voorzieningen, sociale rechtvaardigheid of ecologische grenzen, scoort dan al snel minder goed. Dus wat doe je als partij? Je doet niet mee.

En toch wringt dat.

Want verkiezingsbeloften zonder rekensom zijn als luchtkastelen zonder fundering. Ze lijken indrukwekkend, maar bij de eerste windvlaag storten ze in. Als je je programma niet laat toetsen – door wie dan ook – hoe weet de kiezer dan of het kan? Of het betaalbaar is? Of het gevolgen heeft voor de staatsschuld, de huren, de werkgelegenheid?

Dat betekent niet dat het CPB de enige waarheid in pacht heeft. Integendeel. Het wordt tijd dat we onze politieke economie herijken. Brede welvaart, welzijn, mentale gezondheid, ecologische grenzen – dat zijn geen “zachte” thema’s, maar harde voorwaarden voor een leefbare samenleving. Daar horen dus ook andere rekenmethodes bij. Denk aan modellen uit de Doughnut Economics, analyses van het Sociaal en Cultureel Planbureau, of klimaatimpactberekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving.

De oplossing ligt niet in afzien van toetsing, maar in het verbreden ervan. Laat het CPB rekenen wat het kan, maar erken de grenzen van die berekening. Voeg er andere denkkaders aan toe. Want politiek gaat niet alleen over cijfers. Het gaat over keuzes. Over prioriteiten. Over wie betaalt – en wie betaalt met achterblijvende kansen.

Zolang we dat gesprek niet voeren, blijven we stemmen op lucht. En lucht kun je niet eten, niet onderwijzen, niet verzorgen en niet beschermen.

Misschien wordt het tijd dat we minder blind vertrouwen op de modellen die het verleden hebben voortgebracht – en meer aandacht geven aan de waarden die de toekomst moeten dragen.