Tom Lehrer is overleden maar hij verdient meteen een wedergeboorte

Mijn studiegenoten gingen in de vakantie soms acht weken werken om te sparen voor een installatie. Dat was een combinatie van een versterker, een bandrecorder en een platenspeler van een bekend merk. De diamant moest zo licht mogelijk op de groef van de plaat rusten. Je kon de toonarm afstellen, bij de duurste modellen zelfs met contragewichtjes. Anders was het niks.

Ik ging werken voor vakanties. Op mijn studentenkamer - Zilverberg in Amsterdam Noord - stond een goedkoop Philips grammofoontje zonder al die toeters en bellen. Een van de eerste lp´s die ik kocht was van Tom Lehrer.

Tom Leher is op 26 juli 2025 overleden. Hij werd 97 jaar.

Toen ik die plaat grijs draaide - aan het begin van de jaren zeventig - was Lehrer al in de schaduw verdwenen. Hij behoorde niet tot de boomers maar tot een oudere generatie. In 1945 behaalde hij zijn bachelor wiskunde aan de Universiteit van Harvard. Hij was achttien jaar en een wonderkind.

Tussen zijn studies door schreef  Tom Lehrer liedjes. Hij zou tegenwoordig een singer songwriter worden genoemd. Hij begeleidde zichzelf op de piano want hij was ook uiterst muzikaal. Tot verdriet van zijn moeder zette hij de klassieke muziek aan de kant om een leraar te vinden die hem de hits van zijn tijd liet spelen.

Lehrers teksten hadden aanvankelijk met het studentenleven te maken en zijn passie, de exacte wetenschappen. Later kwamen daar allerlei maatschappelijke verschijnselen bij. Die liedjes hadden bijna allemaal het volgende gemeen: ze maakten je wantrouwig ten opzicht van autoriteiten - wetenschappelijk of anderszins -. Ze zetten algemeen aanvaarde waarheden consequent op losse schroeven. Hier één voorbeeld uit 1952: Dodging the draft at Harvard

Oh, how I'd hate to go into the army,
Oh, how I'd rather remain at home.
That's why I am here today,
Working hard to get an A, We're dodging the draft,
We're dodging the draft, We're dodging the draft at Harvard.

Some day you may have to go to Korea.
Send us a souvenir if you can .
While you are out destroying life,
We'll be back home enjoying life.
It's great to be an essential man.

Hij kwam tot de kern van de zaak. Hij ontmaskerde alle hypocrisie. Hij zong De Waarheid

Tom Lehrer werd in brede kring populair. Toen hij op aandringen van velen op eigen kosten voor het eerst een plaat liet persen, verkocht hij daar via de post een half miljoen exemplaren van. Hij begon na zijn militaire diensttijd - zelf ontsnapte hij niet maar had wél een mooie tijd in Washington bij de militaire geheime dienst NSA - met uitverkochte  publieke optredens in de Verenigde Staten en Europa. Daat ging hij - met een lange onderbreking - tot halverwege de jaren zestig mee door.

Daarna stopte Lehrer. Hij doceerde liever wiskunde en de wetenschap van de populaire muziek. Dat heeft hij tot zijn pensionering gedaan aan Harvard, bij het Massachusetts Institute of Technology en tenslotte aan de University of California, campus Santa Cruz, een beetje een experimentele instelling, die beweert actief te zijn op het kruispunt van vernieuwing en sociale rechtvaardigheid.

Hoogleraar is Lehrer nooit geworden, want hij heeft zijn proefschrift niet  afgemaakt. Dat had hij ongetwijfeld gekund maar hij dééd het niet. Net zoals hij tot op hoge leeftijd concerten had kunnen geven maar ook dat dééd hij niet. Waarom blijft onduidelijk. Waarschijnlijk had hij er geen zin in.

In 2007 deed Lehrer iets heel bijzonders. Hij zag af van het auteursrecht op al zijn muziek en zijn teksten. Hij gaf het publiek expliciet toestemming er mee te doen wat het wilde. HIj plaatste alles op een website met de mededeling dat die weldra zou worden gesloten. De site staat nog steeds online.

Hier nog een stukje uit een van zijn bekendste nummers: Poisoning pigeons in the Park

Spring is here, spring is here.
Life is skittles, and life is beer.
I think the loveliest time of the year
Is the spring, I do, don't you? Course you do!

But there's one thing that makes spring complete for me
And makes every Sunday a treat for me:
All the world seems in tune
On a spring afternoon

When we're poisoning pigeons in the park.
Every Sunday you'll see
My sweetheart and me
As we poison the pigeons in the park

Tom Lehrer maakte zijn eigen keuzes. Altijd. Hij deed wat hij wilde. Hij trok zich van niemand iets aan. Hij maakte zijn fans en zijn studenten wijzer door ze te ontregelen, niet door ze zijn denkbeelden op te leggen. Eens zei hij:  "If the audience applauds they're just showing they agree with me. They're not being amused by it. I'm sure in 1968, I could have gotten up and said something like 'Cops are pigs,' and they'd applaud But that's not humor. So I dropped out just in time.¨

Lehrer bleef zijn leven lang alleen. Over relaties is niets bekend. Hij was een model van persoonlijke vrijheid. Als iemand een wedergeboorte verdient, is het Tom Lehrer.

Zo ongeveer het laatste grote optreden van Tom Lehrer vond plaats in Kopenhagen.

Gedachte achteraf. Tom Leher behoort tot de mensen die me wezenlijk hebben beïnvloed omdat hun mentaliteit bij me binnen kwam als een mokerslag. De andere twee zijn Karl Popper en Alexander Cohen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: reclame als verbeelding van de tijdgeest.