Topsport én dwingende controle vormen samen een recept voor kindermishandeling

Waar ligt de grens tussen topsport, het verbeteren van prestaties en (kinder)mishandeling? Wanneer gaat het nog om het beste in iemand naar boven halen en wanneer gaat het de grens van menselijkheid over? Zeker als het kinderen betreft. Bij topsport is er namelijk sprake van een dubbele machtsverhouding tussen trainer en pupil, volwassene en kind. Daarnaast zijn de plekken voor deze begeleiding schaars. Je hoort niet zomaar bij de top en dus ben je als kind en als diens ouders blij als het gelukt is om een plekje in de selectie te bemachtigen. Onwetend stappen ze een wereld in die nog veel te vaak verre van gezond en acceptabel is.

Oud-turnster Petra Witjes brengt deze donkere zijde van de topsport indringend onder de aandacht. Als psycholoog NIP aangesloten bij Stichting Het Verdwenen Zelf - gespecialiseerd in dwingende controle - heb ik met verbijstering haar boek ‘Door de pijn heen’ gelezen. Een indrukwekkend verhaal over haar carrière, haar drive om beter te worden én de dwingende controle die werd uitgeoefend om haar carrière te ‘supporten’. Werkelijk alles werd ingezet om haar te laten ‘winnen’ en het verborgen misbruik onzichtbaar te houden. Zowel fysiek als emotioneel zijn de gevolgen voor haar en haar (oud-)collega turnsters - ook vandaag de dag nog - groot.

Een structureel patroon
Kleineren, vernederen, uitschelden, intimideren, gaslighting, micro-management over bijvoorbeeld hun gewicht, afluisteren of onvoorspelbaar ergens fysiek verschijnen, fysiek geweld, spionnen inzetten, aansturen op volgzaamheid en onderwerping en isoleren van familie en vrienden… en ga zo maar door. Dit is een structureel patroon van ondermijning met als doel over de ander te kunnen heersen en zo de gewenste resultaten af te dwingen. Vanuit de expertise die we vanuit stichting Het Verdwenen Zelf hebben opgebouwd, herkennen we dit patroon van dwingende controle waarbij het heilige doel om te winnen ieder middel rechtvaardigt.

Er worden tal van scènes beschreven waarin de trainer over de schreef ging en de mishandeling door hem of zijn pionnen werd uitgevoerd. De voorvallen veroorzaakten verwarring bij de slachtoffers; ‘Zie ik het goed? Voel ik het goed? En welke mogelijkheden heb ik? Kan ik wat zeggen en wat zijn dan de consequenties’? De spelers werden onderling compleet tegen elkaar uitgespeeld. Het web werd strak gespannen. Juist door het creëren van verwarring en het isoleren van slachtoffers kan de pleger heel ver gaan, dit zien we in alle gevallen van dwingende controle terug.

Een fictieve wereld
Hoe komt het dat ouders, fysiotherapeuten of andere betrokkenen niet ingrepen? Er werd een cultuur neergezet die ogenschijnlijk helpend was om de beste resultaten neer te zetten, toeschouwers waren daarbij niet toegestaan. Zei je als ouder of als turnster iets van de manier waarop het eraan toe ging dan kreeg je straf, oefeningen totdat je van de pijn verging. Je liet het als kind dus wel uit je hoofd om daarna nog iets te delen thuis. 

Wegkijken of erkennen?
In de strijd om de erkenning te krijgen zijn de slachtoffers tegen vele muren aangelopen. De turnbond en de onderzoekscommissie draaien om de hete brei heen. Er werden beloftes gedaan die niet worden waargemaakt. Ook werden de slachtoffers met de typische omkering geconfronteerd, die in veel zaken waarin dwingende controle speelt plaatsvindt: de pleger positioneert zich als slachtoffer. We zien dat de pleger wint door te zwijgen of de botte ontkenning van dat wat er is gebeurd. Hoe meer de integriteit van de verantwoordelijke partijen in twijfel wordt gebracht, hoe meer medewerkers proberen om het probleem te verhullen en de naam van het instituut hoog te houden. Ook de maatschappij kijkt weg.  

Laten we als samenleving onze ogen openen voor dwingende controle en niet meer wegkijken én het slachtoffer die erkenning geven die het zo verdient.  Wij zetten ons als stichting al meer dan 11 jaar in om de impact van dwingende controle bekender te maken. Juist om in de toekomst zaken als deze te helpen voorkomen. De getuigenis van Petra Witjes is een belangrijke, omdat het web waar ze in terecht kwam heel invoelbaar is gemaakt.