Wie Trump wil begrijpen moet Hertzberger lezen - en niet waarom u denkt

Rechtsextremisme in Nederland: het bestaat weliswaar, maar het is slechts een randverschijnsel. Alleen in de marge opereren er een aantal morsige types. Geert Wilders, Thierry Baudet, en de reaguurders van Geenstijl.

Dat is in elk geval de gangbare voorstelling van de werkelijkheid – een voorstelling waar iedereen van profiteert. Geert Wilders profiteert ervan. Hij kan blijven beweren dat hij de enige oppositie is. En de oude partijen profiteren. Zij hoeven de extremisten in eigen kring niet aan te pakken. Deze bestaan immers niet.

De voorstelling is onjuist. Het rechtsextremisme is al lang doorgedrongen – jaren geleden – in de grote volkspartijen en mediaorganisaties. Een scherpe scheidslijn tussen centrum en rafelranden bestaat niet meer. Wie het rechtsextremisme buiten de organisatie had willen houden, had een actief ontslagbeleid moeten voeren. Dat dit niet is gebeurd is bekend.

Wederzijdse ondersteuning Inmiddels heeft extreemrechts een groot, machtig netwerk van wederzijdse ondersteuning opgebouwd in vrijwel alle partijen en mediaorganisaties. En niet alleen in Nederland. De eminente Poolse socioloog Zygmunt Bauman noemt het in een recent artikel een wereldwijde beweging. Hij ziet allianties binnen de massamedia en politiek. Deze machtige, informele allianties wakkeren bewust de xenofobie aan. Het uiteindelijke doel is echter niet de xenofobie zelf, maar kleptocratie en bandeloos neoliberalisme.

Dit eigenlijke doel blijft onuitgesproken. Dat spreekt voor zich. Geen rechtsextremist zal het roofkapitalisme openlijk verdedigen. Trump niet. Poetin niet. En Rutte evenmin. Mark Rutte, die in de afgelopen jaren een rechts-radicale koers is gaan varen, volgt in grote lijnen het voorbeeld van buitenlandse populisten als Narendra Modi (India) en Viktor Orbán (Hongarije). Niet alleen staan er ongrondwettelijke voorstellen in het verkiezingsprogramma van zijn door corruptie geteisterde partij, Rutte voedt bewust de xenofobie – onder meer door semi-agressieve uitvallen á la Trump (‘pleur op’ en ‘doe normaal of ga weg’). De resulterende stemmenwinst zet hij in voor het eigenlijke doel: de afbraak van de verzorgingsstaat. In de troonrede van 2013 hief hij de verzorgingsstaat reeds officieel op, maar de sloophamer van zijn partij staat klaar om een nieuwe reeks essentiële voorzieningen te schrappen.

Rosanne Hertzberger Dit is trumpisme in de polder – en het kan rekenen op brede steun in de media. In elke grote krant verschijnen er – soms maandelijks, soms dagelijks – artikelen van rechts-populistische snit. Een typisch voorbeeld is Rosanne Hertzbergers column van vorige week zaterdag. Het is de moeite waard deze te bestuderen, juist omdat het dit patroon tot in het detail volgt. Hertzberger doorloopt in drie korte kolommen een lange serie drogredeneringen, verdraaiingen en feitelijke onjuistheden. Met een trumpiaans fingerspitzengefühl voor debatvervuiling rijgt ze de manipulaties aaneen.

De column begint met een onjuiste bewering over de linkerzijde van het politieke spectrum. Links, zo schrijft ze, is kapot, en ‘niet zo’n beetje ook’, want het strijdt niet meer voor de gewone man. Het enige waar links voor ageert is identiteitspolitiek, voor ‘taalzuiveringen en het bestormen van standbeelden. ’

De werkelijkheid is exact het tegenovergestelde: niet één linkse partij streeft naar taalzuiveringen, noch naar het bestormen van standbeelden. Het is juist inkomenspolitiek – en zorg en onderwijs – die de agenda beheersen. Wat Hertzberger aanvalt bestaat niet. Ze valt een stropop aan. Het gebruik van stropoppen – een beruchte drogredenering – was lange tijd typerend voor extreemrechtse websites als The Post Online. Nu zien we het in de kwaliteitspers opkomen, in de opiniestukken van rechts-populisten als Hertzberger.

Xenofobie Eveneens misleidend is Hertzbergers weergave van haar eigen politieke gevoelens. Ze suggereert dat ze zich bekommert om ‘de gewone Nederlander’, maar ze stemt VVD. Wie op de VVD stemt, heeft het niet goed voor met de gewone man. Hertzberger weet dat. Ze beschrijft uitgebreid waartoe twee kabinetten Rutte hebben geleid: ‘weinig zekerheid’, ‘flex-werk’, en ‘een hele generatie [die] het lastig vindt om een hypotheek te krijgen.’

Maar daar stemt ze dus voor. Deze spagaat tussen woord en daad is klassiek populistisch terrein. Denk aan Trump, die het volk met de ene hand zekerheid belooft, en het met de andere hand afneemt.

Evenzeer trumpiaans is Hertzbergers xenofobie. Deze xenofobie blijkt niet alleen uit haar column. Woensdag plaatste ze een tweet , waarin ze het recente auto-ongeval bij Amsterdam Centraal becommentarieerde. Ze suggereerde dat de officiële politieverklaring informatie achterhoudt, hoe stellig de politie dit ook ontkent. Ze sluit zich aan bij de groeiende groep complottheoretici uit extreemrechtse hoek, die in het ongeluk een terroristische aanslag wil zien. Het is desinformatie die serieuze schade aanricht, niet in de laatste plaats aan de betrokkenen.

En de complottheorie is ongegrond, laten we het nog een keer herhalen. De diverse politieverklaringen geven uitsluitsel. Maar evenals andere complottheoretici – zoals anti-vaxxers en birthers – zijn ook Hertzberger en de haren niet voor rede vatbaar. Ze voeden liever de xenofobie. Het is deze xenofobie die ook in haar column sluimerend aanwezig is, en hier en daar tot uitbarsting komt in kwaadaardige erupties. Ze stookt en manipuleert. Ze spoort de linkse politiek aan zich af te keren van identiteitspolitiek. Daar hamert ze op. Alleen sociaal-economische problemen mogen gethematiseerd worden. Geen én-én, schrijft ze. Enkel sociaal-economisch beleid. Dus blijkbaar ook geen wetsvoorstel tegen discriminatie op de arbeidsmarkt. En geen milieubeleid vanaf nu, want niet sociaal-economisch.

Waar Hertzberger wel voor lijkt te pleiten – in het kader van haar kruistocht tegen identiteitspolitiek – is een vacaturestop voor Oost-Europese verpleegsters. Het moet niet zo zijn dat er weer ‘een blik verpleegkundigen uit Roemenië en Polen’ wordt opengetrokken.

Ook ‘statushouders’ (die ‘nauwelijks Nederlands’ zouden spreken) moeten geweerd worden uit de zorg. Het is een schrikbeeld, zo suggereert ze, dat deze statushouders ‘aan het bed zitten en de hand vasthouden van onze dementerende bejaarden.’ Een urgent probleem noemt ze het.

Maar ze gaat verder. Iedereen die niet blank en autochtoon is, krijgt een veeg uit de pan. Ook gewone Nederlanders die hier al decennia wonen, lang voordat Hertzberger was geboren, zet ze weg als ‘gastarbeiders’ die ‘ons uit de markt prijzen’. Het zijn gestolen banen, suggereert ze. En over dat onrecht mag op Twitter best worden geklaagd. Wie die stemmingmakerij niet ziet zitten, is ‘de moraalpolitie’. Waarop Hertzberger ertoe overgaat – aan het eind van haar column – om als klap op de vuurpijl Steve Bannon te citeren – in positieve zin. De timing van het citaat is suggestief.

Bannon Steve Bannon was tot voor kort de chef-strateeg van Donald Trump. Hij was de grote inspiratiebron van de extreemrechtse relschoppers in Charlottesville. Die rellen vonden een week voor Hertzbergers column plaats. Over Bannons fascisten laat Hertzberger zich niet uit. Naar alle waarschijnlijkheid gaan de hakenkruizen en fakkeloptochten in Charlottesville ook haar veel te ver. Daar ben ik vast van overtuigd. Maar waar in haar oordeel het grotere probleem ligt, daarover laat ze in de column weinig twijfel bestaan. Het probleem dat haar naar de pen deed grijpen, was niet het fáscisme, maar het ántifascisme.

Het antifascisme, dat is wat ze de ‘moraalpolitie’ noemt. Het zijn de mensen die ‘identiteitspolitiek’ bedrijven. En die moeten – zo laat Hertzberger luid en duidelijk weten – terug in hun schulp.