Trump verwoest zelfs House of Cards

Er was een tijd waarin House of Cards als een dystopische blik op de Amerikaanse politiek werd beschouwd. Twaalf jaar na de eerste aflevering kijk ik de serie opnieuw. Een ontluisterende ervaring.

Frank Underwood, met zijn cynische machtsspelletjes, morele leegte en grenzeloze ambitie, werd gezien als een hyperbolische waarschuwing voor wat Washington zou kunnen worden. Maar de werkelijkheid heeft de fictie niet alleen ingehaald, ze heeft haar met een cynische grimas en een rode pet ver achter zich gelaten.

Underwood, gespeeld door Kevin Spacey, is de belichaming van berekenende corruptie. Hij is een meester-strateeg, een man die elk detail plant, die in de schaduwen werkt en de touwtjes in handen heeft zonder ooit zijn controle te verliezen. Donald Trump daarentegen is het tegenovergestelde: de belichaming van chaos. Waar Underwood zich baseert op een minutieus uitgestippelde route naar macht, lijkt Trump te improviseren, gedreven door impuls, wrok, racisme, mysoginie en een eeuwige honger naar applaus. Maar toch - of juist daardoor - heeft Trump bereikt wat Underwood nooit kon: een politieke realiteit waarin corruptie niet langer een schandaal is, maar een politieke bestaansvoorwaarde.

Toen House of Cards zijn intrede deed, was het schokkend: een president die verkiezingen manipuleert, die justitie inzet als een wapen tegen zijn vijanden, die zijn tegenstanders vernietigt zonder ook maar met de ogen te knipperen. In het Trump-tijdperk werd dit niet langer een pakkende verhaallijn in een hitserie, maar de dagelijkse realiteit. Het ministerie van Justitie werd een instrument van persoonlijk gewin en het beslechten van vetes, verkiezingsfraude wordt openlijk aangemoedigd en de wereld kijkt machteloos toe terwijl de fundamenten van de democratie systematisch worden uitgehold. Underwoods grijns naar de camera was nog een knipoog naar de fictie, Trumps social media-feed is de brute realiteit van een systeem dat zichzelf niet langer kon beschermen.

Paradoxaal genoeg maakte House of Cards nog ergens aannemelijk dat er een zekere logica zat in het kwaad. Underwoods machtsspel was schaken op hoog niveau, een elite-cynisme dat in elk geval nog steeds een hoge mate van intellect veronderstelde. Trump-wereld is daarentegen een groteske farce: een chaotische mix van domme incompetentie, fascisme, kleptocratie en een gevaarlijk simplistische kijk op macht. Underwood gebruikte manipulatie om te winnen. Trump gebruikt leugens omdat de waarheid geen enkele vat op hem krijgt.

Wat beide mannen dan weer gemeen hebben, is dat ze de westerse democratie een spiegel voorhouden. Underwood liet haarscherp zien hoe kwetsbaar instituties zijn voor slimme, berekende ondermijning van binnenuit. Trump bewijst nu hoe snel diezelfde instituties kunnen bezwijken onder de druk van populisme en chaos. Maar waar de één een strategisch schaakspel speelde, springt ander springt op het bord en pist alle stukken omver.

Trump is evenwel geen ongelukje, maar simpelweg de logische uitkomst van een democratie die al jaren wordt uitgehold door corruptie, marktdenken en mediashows. Underwood bleef nog binnen de spelregels van de politiek, iets waar hij zelf in het voorlaatste seizoen - het laatste met Spacey - ook op hamerde. Trump heeft het spel maar gewoon helemaal afgeschaft. Voor hem is vorm alles, de inhoud bijzaak. Politiek en entertainment? Die twee zijn voor hem al lang samengesmolten. Underwood had nog een capabel kabinet, al moest het gedwongen naar de pijpen van de president dansen. Trump is het uithangbord van een gewiekste, fascistische machine dat op de achtergrond de hele democratie platwalst.

De bittere realiteit is dat we, de Amerikanen voorop, in een dystopisch verhaal zijn beland waarvan een seizoensfinale ver uit zicht is. House of Cards kon je uitzetten. De werkelijkheid is een eindeloze herhaling van steeds diepere normvervaging, steeds grotere leugens, een steeds groter gevaar voor zelfs de meest onbeduidende politieke tegenstander en een steeds groteskere onverschilligheid tegenover de democratische principes die ooit heilig werden geacht. De fictie was een waarschuwing. De realiteit heeft die waarschuwing verbrijzeld nog voor we er ook maar iets van hebben kunnen opsteken.

De tragiek van onze tijd is misschien wel dat we inmiddels desnoods verlangen naar een Underwood; niet om zijn moreel dubieuze karakter, maar om zijn erkenning dat politiek boven alles meer is dan louter spektakel. In een tijdperk waarin politiek is gereduceerd tot consumptiegoed met desastreuze gevolgen, voelt zelfs een fictieve schurk met principes als een verademing.