Trumpland: its’s the religion too, stupid!

Bill Clinton kreeg ooit de tip ‘It’s the economy, stupid!’ en nam die enthousiast ter harte door het neoliberalisme te omhelzen. Tegenwoordig is deze observatie relevanter dan ooit, met Amerikaanse oligarchen die hun belangen niet langer meer door politieke zetbaasjes laten behartigen, maar zelf in de bestuurderszetel plaatsnemen.

Toch realiseerde ik me onlangs opeens ‘its’s the religion too, stupid!’ Niet door Polen, dat nauwelijks nog onder de katholieke coup is uitgeklommen. Niet door Orbán, Poetin, Erdoğan en Netanyahu, die hun macht danken aan ultraconservatieve gelovigen. Neen, door Trumpland en vier media-ervaringen kort na elkaar, uiteenlopend van aard, maar met gelovige Amerikanen als overeenkomst.

De eerste was een familiebezoek in Michigan dat journalist Harmen van der Veen beschreef in De Groene van 15 januari. Daarna las ik in The New York Review of Books van 16 januari een bespreking door Caroline Fraser. Het boek in kwestie was Elise Griswolds Circle of Hope: A Reckoning with Love, Power and Justice in an American Church.Over een kleine evangelische kerk in Philadelphia, Pennsylvania. Vervolgens gingen de enthousiaste reacties op de Amerikaanse bisschop Mariann Edgar Budde de wereld rond. Bij Trumps inauguratie op 20 januari had zij hem om genade gesmeekt voor homoseksuele, lesbische en transgender kinderen uit alle politieke achtergronden, waarvan sommige voor hun leven vrezen. De vierde ervaring was de bekroonde documentaire An American Pastoral van Auberi Edler, die ik op 26 januari in het Zutphense Luxor zag. Filmlocatie is het kleine stadje Elisabethtown, eveneens in Pennsylvania.

‘Waar wij vroeger als familie, Amerikaans en Nederlands, goed door één deur konden, is met name sinds de komst van Donald Trump in 2016 praten over politiek, religie en seksualiteit onverstandig.’ Zo begint Harmen van der Veen zijn relaas. Zijn achterneef Nathan kwam uit de kast en ging samenwonen met een man. ‘That’s definitely the devil doing his work.’ Waarop Nathan onmiddellijk uit de familie werd gewerkt. Ze gaven ook de democraten de schuld van Nathans zondig gedrag. Volgens Van der Veens tante is Trump ‘door God gezonden’ en ze besluit met ‘I’m glad he won. But no matter who comes in office, we as a nation need to return to God.’

Elise Griswold beschrijft de ontwikkeling van de Circle of Hope. Het begint met twee hippies die in de jaren zeventig reborn christian werden. Die sluiten zich gedeeltelijk aan bij een van de bestaande organisaties die in de loop zijn afgesplitst van eeuwenoude bewegingen als quakers, mennonieten, amish, herhutters en bruderhoffers. En net als bij onze gereformeerden, soms ook weer werden samengevoegd. Je oren gaan een beetje tuiten van al die verhalen. Quaker William Penn die in 1682 voet aan land zet, al die Jezus-visioenen en extatische dansen en van de weeromstuit blijken sommige evangelische sekten uit Zuid-Korea en Australië geïmporteerd. Onze Circle of Hope ontwikkelt zich in de loop der jaren net als veel andere kerkjes steeds meer tot een homofobe club die het traditionele gezin verheerlijkt. Wie de club verlaat, wordt verstoten. Na enige tijd ontstaat er een verwijdering tussen de witte en de zwarte leden die de eerste verwijten geen oog te hebben voor discriminatie.

Aanleiding voor An American Pastoral is de verkiezing van een nieuw openbaar schoolbestuur. In het huidige bestuur zitten ook gematigde Republikeinen, maar de radicalen willen hun functies overnemen. Het soort christenen dat enthousiast de ultraconservatieve regering van Israël toejuicht in haar Palestijnse genocide, maar geen docenten accepteert die constateren dat hun Jezus een Jood was. Een andere kandidaat is een Democraat, die al een paar keer vergeefs heeft geprobeerd in het bestuur te komen, een van de weinige vrouwen in de film met een baan. De radicalen – die alle tot hetzelfde kerkgenootschap behoren – gaan langs de deuren – waarbij ze ook niet te beroerd zijn om hun gematigde partijgenoten te desavoueren. Hun belangrijkste punt is dat veel boeken in de openbare schoolbibliotheek schadelijk voor hun kinderen zijn. Want die propageren diversiteit, lhbt en andere vormen van zedenbedervend gedrag. Ze zijn ook nationalisten en trots op hun soms omvangrijke verzameling wapens. Je ziet nu letterlijk waardoor iemand als Van der Veen niet meer met zijn familie kan praten.

We volgen hen ook naar de herdenking van William Penns landing en naar een door de gelovigen georganiseerde anti-abortusdemonstratie in de buurt. Daarin marcheren ook veel zwarten en latino’s. Kennelijk verbleekt white supremacy bij de gehate abortus. In het jaar waarin de film speelt, werden volgens PEN America vierduizend boektitels verbannen. Dat jaar ook kwam de Heritage Foundation met Project 2025, waarbij de christelijke conservatieven hun vingers konden aflikken.

Wat een verademing vond iedereen bisschop Budde! Die ook stelde dat de grote meerderheid van de immigranten ‘geen misdadigers zijn, maar trouwe bezoekers van onze kerken, moskeeën en synagogen, gurdwara en tempels’. Hear, hear, maar die komma achter de drie monotheïstische gebedsruimten van het boek lijkt niet toevallig. Toch een beetje superieur? En waar blijven de ongelovigen? Barack Obama was de eerste en laatste president die in zijn inauguratie ongelovigen insloot. Sindsdien blijven ze uitgesloten in hun ‘one nation under God’, ook door zogenaamd progressieve christenen als Budde.

Ik ken nu wel een aantal christelijk hondenfluitjes. Een veelgebruikt trucje is de omkering, zoals in Orwells Negentienvierentachtig. Newspeak ‘joycamp’ (voor: ‘dwangarbeiderskamp’) of Minipax (voor: ‘Ministerie van Oorlog’). Volgens de christelijke omkering noemde Trump de dag dat hij anderhalf duizend, soms zware, misdadigers gratie verleende (en het ontslag aankondigde van degenen die hen hebben vervolgd, alsmede in beslag nemen van de archieven) ‘Day of Love’. Eveneens werden de christen-nationalisten op hun wenken bediend. Trumps reactie op bisschop Budde was het per decreet uitwissen van ‘afwijkende’ kinderen. In dit kader ontmantelt Musk ook het federale Ministerie van onderwijs, opdat de (conservatieve) staten zelf het toezicht krijgen. Daarnaast sneuvelde ook de ambtenaar van het Office for Civil Rights, die de boekverbanningen moet beoordelen. Schoolbesturen en ouders weten volgens Trump immers het best welke boeken geschikt zijn voor kinderen. Ja, dat zagen we in An American Pastoral.

Jip van de Toorn had op 1 februari een cartoon in de Volkskrant, waarin iemand met een verrekijker naar het brandende Amerika kijkt: ‘Ik geloof dat ik onze rechtse gekken ineens koddige lieverds begin te vinden…’ Zijn ze echt lief en koddig? Wij kennen de beklemmende evangelische kerken in de grote steden en de strenge gereformeerden in onze bijbelgordel, met bijvoorbeeld een middeleeuws standpunt over abortus. En onlangs bleken christelijke scholen in Gorinchem de voorstelling Robin Hood te boycotten omdat voor de kleinen zowel Robin als zijn geliefde Marian door een vrouw wordt gespeeld. Maar dat zijn landelijk gezien kleine minderheden, die dan ook geen Project 2025 hebben om een autocratische regering kan vormgeven.

Toch wil ik u ten slotte de volgende tekst niet onthouden. ‘Oh God, in the Netherlands./ Let the church rise, let Christians rise and start influencing our cities, Oh God, influencing policies, influencing the schools, Oh God, the government./ Lord, I pray that, Oh God, the Netherlands shall become a nation that serves the Lord”. De tekst komt van een Tweede Kamerlid. Niet van de SGP, maar van de ChristenUnie, een partij die nota bene verscheidene malen deel uit heeft gemaakt van onze regering. Deze Don Ceder nam via een zogenaamde prayer storm deel aan een in Amsterdam georganiseerd congres van James Aladirans The Battle For Purity.

Bah!