Van ‘ikke, ikke’ naar ‘ons samen’: lessen uit IJsland voor een verbonden democratie

In een tijd waarin het publieke debat steeds vaker wordt gedomineerd door eigenbelang en wantrouwen, lijkt solidariteit een ouderwets woord. De reflex van “ikke ikke en de rest kan stikke”, of het nu over belasting, wonen of klimaat gaat, klinkt luid. Maar wat als we in plaats daarvan de kracht van collectiviteit herontdekken? Wat als we weer gaan bouwen aan een samenleving waarin we niet tegenover elkaar, maar naast elkaar staan?

Een “klein” eiland aan de rand van Europa laat zien dat het kan.

Pingvellir als kompas
IJsland, met amper 400.000 inwoners, kent de oudste parlementaire traditie ter wereld. Al sinds 930 komen IJslanders samen op de Pingvellir-vlakte om besluiten te nemen, in weer en wind en met stenen als banken. Daar, midden in de natuur, lag het oudste “Alpingi”, een volksvergadering waar geschillen werden besproken, wetten werden uitgesproken en de gemeenschap centraal stond. Het bijzondere is niet alleen de democratische traditie, maar de geest waarin dat gebeurde: van onderop, met ruimte voor verschil, met de nadruk op wat gedeeld werd in plaats van wat verdeelt. Geen afscherming van macht, geen ivoren torens, maar een gemeenschap die zichzelf bestuurde.

Van bureaustoel naar buurtafel
In Nederland zijn we ver afgedwaald van dat idee. Bestuur is vaak technocratisch, met dichtgetimmerde nota’s, procedures die alleen professionals snappen, en vergaderingen waarin mensen meer naar elkaar kijken dan met elkaar spreken. De knieën vastgeklemd onder tafels, het hoofd op spreadsheets gericht. Willen we die trend keren, dan is er iets anders nodig. Niet nog meer regels of adviesraden, maar een fundamentele heroriëntatie waarbij de vraag is hoe we mensen betrekken van onderop. Hoe zorgen we ervoor dat beleid voelt als iets van ons, in plaats van iets dat over ons gaat?

Een collectieve reset
Dat vraagt om lef. Lef om macht te delen. Om processen open te breken. Om bewoners in buurten en wijken niet alleen te raadplegen, maar echt invloed te geven. Niet als PR-truc maar als principiële keuze. Van participatie naar coproductie. Van ik naar wij. Dat vraagt om een andere houding: verbinding in plaats van verdeeldheid. De bereidheid om over je eigen schaduw heen te stappen. In de geest van de IJslandse Ping: luisteren, niet alleen zenden. Ruimte maken voor het verhaal van de ander, ook als het schuurt.

Solidariteit als keuze
Solidariteit is geen vanzelfsprekendheid maar een keuze. Een politieke, maar ook een menselijke. Het kiezen voor iets groters dan jezelf. Voor een samenleving waarin het geluk van de een niet ten koste gaat van de ander. Waarin bestaanszekerheid niet iets is dat je moet bevechten, maar een gezamenlijk fundament. Als we iets van IJsland kunnen leren, dan is het dit: echte democratie is geen systeem, maar een praktijk. Geen papierwinkel, maar een plek. Geen top-down besluit, maar een gedeeld proces.

Het is tijd om de knieën onder ons bureau vandaan te halen en de kring weer te vormen. Want wie alleen voor zichzelf zorgt bouwt geen gemeenschap.