Van Trump tot Wilders: de sluipmoord op de democratie is in volle gang

Onze democratie is geen garantie, maar een verantwoordelijkheid.

In Hollywoodfilms herkennen we het meteen: een charismatische leider komt aan de macht met mooie beloften, maar stukje bij beetje verdwijnt de vrijheid. Denk aan Keizer Palpatine in Star Wars, die onder het mom van ordehandhaving een dictatuur vestigt. Of de Joker in The Dark Knight, die chaos gebruikt om een samenleving te ondermijnen.

Wat als ik je zeg dat deze scenario’s niet alleen in fictie bestaan? In de VS is Donald Trump aan zijn tweede termijn begonnen, met plannen om zijn tegenstanders te vernietigen en zijn macht te consolideren. Zijn Vice President, JD Vance, heeft al duidelijk gemaakt dat Europese democratische waarden hem niets interesseren. Ondertussen beticht Trump de Oekraïense president Zelensky van dictatuur, een cynische beschuldiging uit de mond van een man die zelf de rechtsstaat uitholt.

En in Nederland? Hier heeft Geert Wilders zijn kabinet gevormd, maar is hij voor nu nog geen premier. Hoe lang duurt het voordat hij ook die laatste barrière doorbreekt?

De democratie wordt van binnenuit verzwakt
De geschiedenis leert ons: democratieën sterven niet altijd door een staatsgreep. Soms brokkelen ze af van binnenuit, door wetten en retoriek die ‘legaal’ ogen, maar in de praktijk de macht in handen van een kleine groep brengen. De patronen zijn overal hetzelfde:

• Vertrouwen in verkiezingen ondermijnen – Trump en Wilders roepen al jaren dat ‘het volk’ tegengewerkt wordt door ‘het systeem’. Trump noemt Zelensky een niet-legitieme leider, terwijl Wilders zich neerlegt bij ‘spelregels’ die hem (voor nu) buiten het Torentje houden.

• De media als vijand neerzetten – In Hongarije en Rusland bestaat onafhankelijke journalistiek nauwelijks nog. In Nederland worden kritische journalisten bestookt met haat, vaak aangewakkerd door rechts-populisten.

• Minderheden als zondebok gebruiken – Wilders en zijn bondgenoten richten zich op moskeeën, asielzoekers en ‘de linkse elite’, terwijl structurele problemen als woningnood en armoede worden genegeerd.

• Europese samenwerking aanvallen – Vice President Vance positioneert de VS openlijk tegen de Europese democratieën. Wilders heeft altijd gepleit voor een Nexit en houdt de EU verantwoordelijk voor alles wat misgaat.

Wilders: premier in de wachtkamer?
Wilders is geen premier, nog niet. Maar hij heeft zijn kabinet gevormd en zijn invloed is ongekend groot. De vraag is niet óf, maar wanneer hij een nieuwe poging zal doen om ook formeel de macht in handen te krijgen.

Het is een bekend patroon: een politicus die eerst de spelregels accepteert, om ze later te veranderen. Orbán werd in Hongarije ook eerst verkozen onder een democratisch systeem, voordat hij datzelfde systeem begon te slopen. Wilders hoeft niets te overhaasten. Zijn kabinet is een eerste stap. Zodra hij voelt dat de weerstand is afgenomen, zal hij opnieuw een gooi doen naar het premierschap.

Wat nu?
We hoeven geen paniek te zaaien, maar ook niet naïef te zijn. Democratie verdwijnt niet met één klap, maar met duizend kleine stappen. Wat kunnen we doen?

De aanval op de pers serieus nemen – Journalistiek is geen luxe, maar een verdedigingslinie tegen autoritaire macht.

Niet laten wennen aan uitsluiting en haat – Zodra discriminatie normaal wordt, is de weg naar onderdrukking geopend.

Inzien dat Wilders zijn kans afwacht – Dit kabinet is geen eindpunt, maar een opstap.

Onze democratie is geen garantie, maar een verantwoordelijkheid. Wie wegkijkt, kiest voor overgave.