Verkiezingen met een bittere nasmaak

Het lage vertrouwen, het gevoel dat het er toch niet toedoet, gaf voor velen ongetwijfeld de doorslag om niet te stemmen. In het bijzonder in Rotterdam.

De verkiezingen zijn geweest. En de grote verliezer is de opkomst. Er is sprake van een extreem lage opkomst. Niet geheel onverwacht overigens. Het vertrouwen in de politiek én in de overheid is laag. Coronamaatregelen, de groeiende kloof tussen arm en rijk en het desastreuze toeslagenschandaal droegen daaraan bij. Een kabinet dat aftreedt en over enkele maanden in een identieke samenstelling weer het podium betreedt, verzwakte dat vertrouwen nóg meer. 

Meest opvallend is misschien wel de historisch lage opkomst (38,9 procent) in Rotterdam. In diverse wijken in Rotterdam-Zuid ging zelfs maar één op de vijf bewoners naar de stembus. Een enorme daling ten opzichte van vier jaar geleden, toen de opkomst in de stad bijna vijftig procent was. Een ongekend dieptepunt dus. Nog zo’n daling bij de volgende verkiezingen, en de opkomst komt onder de dertig procent. Dat is het minimum opkomstpercentage voor een referendum. En anders is een referendum ongeldig. Een dergelijke drempel is bij verkiezingen weliswaar niet van toepassing, maar dan nog is zo’n lage opkomst alarmerend. We mogen gerust spreken van een ernstige aantasting van de legitimiteit van het hoogste bestuursorgaan van de stad.

Wantrouwen? Rotterdam made it happen.

Niet stemmen is van alle tijden. Het lage vertrouwen, het gevoel dat het er toch niet toedoet, gaf voor velen ongetwijfeld de doorslag om niet te stemmen. In het bijzonder in Rotterdam. Deze stad kent het hoogste aantal gedupeerden van het toeslagenschandaal. Dat terwijl de armoede nog altijd het grootst is in Rotterdam. Deze stad met een obsessie voor gentrificatie onder de branding ‘Rotterdam. Make it happen.’ wist in tijden van wooncrisis een betaalbare buurt met de grond gelijk te maken; een buurt met bewoners van kleur en klein kapitaal die in cohesie leefden met elkaar. En deze stad wist agenten, die openlijk racistische appjes stuurden naar elkaar, te bedekken met de mantel der liefde. Ondanks de vele BLM-demonstraties tegen racisme. Omstandigheden die funest zijn voor het vertrouwen. 

Weinig reden voor een feestje dus. Behoud van zetelaantal of groei van enkele procentpunten zijn nietszeggende succesjes tegen de achtergrond van het falen van de democratie. Laten we eerlijk zijn. De winnende doelpunt die je maakt, nog net voor het fluitsignaal, zoals Robert Simons, de lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam het verwoordt, is toch eigenlijk geen feestje waard? Als je de wedstrijd niet met de gebruikelijke elf spelers speelt, maar nog maar met vier spelers (net als de tegenpartij). Wat feitelijk niet kan, maar stel. De wedstrijd gaat door. Ondanks dat een overgroot deel van de spelers is afgehaakt. Ze hebben er geen zin meer in. Enkele spelers liggen eruit vanwege een ernstige blessure. Sommige spelers is ongekend onrecht aangedaan door een onterechte rode kaart. Verschillende andere spelers verlaten de wedstrijd omdat ze de arbiter niet meer vertrouwen. En weer andere spelers stoppen vanwege racistische spreekkoren. De juichende beweging richting de tribunes na de winnende doelpunt zou toch leeg aan moeten voelen? En al helemaal als ook nog eens blijkt dat bijna twee derde van de toeschouwers het stadion heeft verlaten. Vreugde wellicht, maar met een zeer bittere nasmaak. 

Macht van de minderheid

Ongetwijfeld wordt weer ingezet op een college met een nipte meerderheid in de raad. Echter, bij een opkomstpercentage van rond veertig procent, representeert een college met een nipte meerderheid maar twintig procent van de stad. Het is schadelijk voor de legitimiteit van het bestuur als een minderheidsregime (het twintig procent) vier jaar lang het beleid over wonen, samenleven, armoede, werken, verkeer, cultuur en veiligheid zal dicteren. En waardoor de overgrote meerderheid van de stad (het tachtig procent) nagenoeg ongehoord blijft.

Onlangs besloot Rotterdam een park te zullen vernoemen naar Nelson Mandela. Een plek vernoemen naar Mandela is belangrijk. Nóg belangrijker is zijn principe een plek bieden. Mandela en zijn medestrijders offerden hun leven op voor gelijkwaardigheid en voor het principe van ‘one man, one vote’. De lage opkomst, in met name wijken van kleur en klein kapitaal, laat zien dat er een wereld van verschil is tussen principe en praktijk. Als maar één op de vijf stemt, dan is er de facto geen sprake van ‘one man, one vote’.

Vertrouwen herwinnen

En niemand is gebaat bij zo’n dramatisch lage opkomst. Er ligt dan ook een collectieve uitdaging. Eenieder zou de handen ineen moeten slaan om een offensief van vertrouwen te ontketenen. Daarnaast zou per direct een ‘taskforce one person, one vote’ ingesteld moeten worden, bestaande uit sociologen, politiek-deskundigen en maatschappelijke organisaties met toegang tot diverse gemeenschappen. Een taskforce met voldoende mandaat die maatregelen doorvoert om het vertrouwen van mensen in de politiek en de overheid te herwinnen.