Versla het ineffectieve populisme, luister naar het volk

Ik wil het hebben over het vertrouwen in de politiek in het algemeen. Want daar gaat het nog slechter mee dan met Wilders zijn ethische kompas. Iets meer dan 20% van de Nederlanders heeft volgens verschillende peilbureaus vertrouwen in de politiek. En dat is angstaanjagend laag voor onze democratie.

Het is noodzakelijk dat er vertrouwen in al onze instituties is. Niet alleen omdat zij bepalen hoe wij leven in dit land, maar vooral omdat het ervoor zorgt dat mensen meer geboeid raken met politiek. En hoe meer mensen het boeit, hoe kritischer er zal worden gekeken naar bestaande wetten en wetstrajecten.

Nu is er desinteresse. ‘Het zorgt misschien voor ruzie, dus laten we het er niet over hebben.’ en ‘Het is te moeilijk te begrijpen, dus beginnen we er niet aan.’ zijn quotes die iedereen weleens heeft gehoord of gebruikt.

Maar we moeten het wel oplossen. En om iets op te lossen, is het belangrijk dat we weten waar het probleem begonnen is. Dan pas kan je denken aan oplossingen.

In dit geval is het handig om te kijken naar het gedrag van mensen en diens determinanten van gedrag. Een determinant van gedrag is simpel gezegd een antwoord op de vraag “waarom gedraag je je zoals je gedraagt?”

De 3 determinanten van gedrag die ik hier kort wil uitdiepen zijn ‘het is te moeilijk’, ‘het zorgt voor confrontatie’ en ‘ik vertrouw ze niet meer.’

Te beginnen met de ‘te moeilijk’ determinant. Politiek is moeilijk, maar het maakt het zichzelf ook moeilijk. De politiek levert te weinig simpele tools om mensen die wat anders te doen hebben dan urenlange debatten kijken te betrekken bij het maatschappelijke debat. Dat gebeurt wel vaak na of vlak voor een invoering van een wet. Dan zijn er wel factsheets, filmpjes en andere hulpmiddelen toegankelijk. Maar tijdens het maakproces? Nee. Het is noodzakelijk dat vooral bewindspersonen mensen van allerlei achtergronden weten te betrekken: jongeren, ouderen, praktisch of theoretisch opgeleid. Een ieder doet ertoe, dus een ieder moet ook kunnen meekrijgen wat er dan besloten wordt. Dit doet Arjen Lubach vaak goed: hij diept een probleem uit en geeft een eerlijke oplossing. Maar het is zaak dat bewindspersonen dit doen ter voorbereiding van hun beleid. Dit creëert meer wederzijds begrip en derhalve meer vertrouwen in de bestuurlijke kant van de politiek.

Dan naar nummer 2, 'Ik vertrouw ze niet meer’. Een hartstikke logische reden. Als jij al jaren met een probleem zit en iedereen die macht heeft belooft het aan te pakken maar doet vervolgens niets, is het hartstikke normaal dat je nijdig wordt. Soms kunnen de oplossingen die jij wilt gewoon niet vanwege de wet maar zijn er wel andere oplossingen die je probleem oplossen. Neem Ter Apel. Is het gek dat de bewoners daar wanhopig worden van de te volle opvang? Nee, hun was iets beloofd maar dat wordt niet nagekomen. Dan kan je schreeuwen dat er een hek om Nederland moet, maar iedereen weet dat dat niet kan. Wat je wel kan doen is zorgen voor voldoende personeel door voldoende budget vrij te maken, en de doorstroom naar andere plekken te versnellen. Of bijvoorbeeld door asielzoekers zingeving te geven. Zingeving is voelen dat je nuttig bent, door hen bijvoorbeeld sneller te laten werken. Of geef ze een mogelijkheid tot het doen van vrijwilligerswerk: dan leren zij zich nog sneller te verhouden tot de rijke Nederlandse cultuur.

Politici maken bewust beloftes die ze niet kunnen waarmaken omdat ze op die manier jou van je wanhoop afhelpen en zo je stem krijgen. Maar is het niet eerlijker om de realiteit te vertellen? Dat niet alles kan? Dat grote veranderingen tijd kosten? Populisten hebben geen ideologie, maar alleen dit: het is een manier van communiceren. Geef het volk cadeautjes om ze zoet te houden. Maar iedere ouder weet: uiteindelijk moet je eerlijk zijn en een grens trekken.

En daardoor glijden we in de laatste determinant “ik wil geen ruzie”. De huidige situatie is niet meer gericht op de inhoud of het overtuigen van de ander maar “Jij hebt het fout, wij goed.” We moeten ons niet focussen op conflict, het idee van “wij tegen zij”. Wij moeten ons focussen op wat we samen denken dat het beste is voor ons landje. In plaats van goed-fout naar “agree to disagree”: het is prima dat we het niet helemaal eens zijn met elkaar, even goede vrienden.

En dat is mijn boodschap aan jullie, lieve lezers. Als je een persoon hoort roepen dat asielzoekers het land uit moeten, roep dan niet terug dat het een racist is. Vraag waarom diegene dat vindt, en knoop een gesprek aan. Reflecteer wat het doet voor die asielzoeker, en probeer zo de persoon te kalmeren. Maak het een agree to disagree.

Het is tijd dat we een nieuwe relatie maken tussen het volk en de politiek. Waar wederzijds respect centraal staat en populistisch gepraat genegeerd moet worden, voor het landsbelang. En als je in de emotie eens een populistische opmerking plaatst, dat je dan later je excuus aanbiedt. Dat soort opmerkingen kan mensen namelijk kwetsen, ook al is het niet je bedoeling.

Het is tijd voor een relatie waar we de degens kruisen op ideologie, en durven te luisteren naar de ander. Luisteren lukt alleen als je elkaar begrijpt, en daarom moet ook de communicatie diverser en veel minder elitair.

Loop niet in de val van populisten. Zij zijn er voor henzelf, en hopen door chaos en polarisatie te profiteren. Denk zelf nuchter na, en duik niet direct de loopgraven in. Dat populisten dat wel doen is prima, laat ze lekker schieten op los zand.

Luister naar elkaar, en probeer elkaar te snappen. Zo zorgen we allemaal voor het mooiste Nederland.