‘Verwarde personen’ – In een spiraal van bezuinigingen en geweld

Eind februari van dit jaar bleek uit cijfers van de Nationale Politie dat er een recordaantal incidenten met verwarde personen plaatsvindt. Tussen 2013 en 2016 ging het om een stijging van bijna 60 procent en het afgelopen jaar steeg dat aantal nog met 12 procent. De politie zegt zich zorgen te maken over de forse toename van overlast die verwarde mensen geven.

De term ‘verwarde personen’, die politie en de media gebruiken, is problematisch. Het programma De Monitor concludeert dat het een ‘containerbegrip’ is, ‘een vergaarbak voor alles wat afwijkend is’. Anders dan de term suggereert gaat het namelijk niet alleen om mensen met een psychische stoornis. Het gaat om mensen met dementie, drugs-problematiek, alcoholisme of een verstandelijke beperking. Branche-organisatie GGZ Nederland noemt het beeld dat de Nationale Politie schetst met haar cijfers zeer stigmatiserend.

Behalve stigmatiserend is de beeldvorming schadelijk. Door de achtergrond van de problematieken te negeren wordt het probleem eenzijdig bij de verwarde persoon neergelegd. Dit stuurt de verwachtingen van politieagenten als zij moeten omgaan met deze mensen.

Terwijl de ‘verwarde persoon’ – in werkelijkheid dus iemand met een psychische of verstandelijke beperking – logischerwijs moeite heeft om zijn/haar situatie rustig uit te leggen of het verlenen van medewerking aan de politie. Dit zorgt voor onnodige escalatie van geweld waar deskundige zorg op zijn plek zou zijn.

Vrijbrief In plaats daarvan heeft de politie nu een vrijbrief om geweld te gebruiken. In februari van dit jaar werd de 39-jarige verwarde Paul Selier door de politie zo geslagen dat hij overleed. Het was bekend bij de politie dat hij verward was. Dat weerhield agenten niet om met een team naar hem te schreeuwen en op hem in te slaan. Paul was ongewapend.

In 2017 werd een hulpeloze, naakte man in de isoleercel van een psychiatrische inrichting meerdere malen getaserd door de politie. De politie verdedigt zich door zelf een slachtofferrol aan te nemen. Zo zei een korpschef uit Rotterdam in een interview: ‘Als iemand met een pistool of een mes op je afkomt, dan doet dat wel iets met dienders.’ Maar geen van deze slachtoffers was gewapend.

Zulke uitspraken en het recente politiegeweld tonen aan dat agenten niet in staat zijn om zorgzaam of neutraal te handelen, en te de-escaleren zoals een GGZ-hulpverlener zou doen. Politieoptreden verergert juist de angstige situatie waarin deze kwetsbare mensen zich bevinden.

Bezuinigingen Een groeiende groep kritische professionals schrijven de toenemende problemen met deze doelgroep toe aan de enorme bezuinigingen bínnen de GGZ. Huisartsenorganisaties en georganiseerde psychologen noemen al jarenlang de hoge drempels voor hulp door onhoudbare wachtlijsten en personeelstekorten.

De Zeeuwse GGZ-directeur Paul de Schipper, wiens instelling jaarlijks 10.000 cliënten behandelt zegt: ‘Het aantal geweldsincidenten met verwarde personen stijgt door bezuinigingen en verkeerde politieke keuzes.’ Hij geeft aan dat de GGZ-capaciteit op te grote schaal is afgenomen, ‘met als gevolg onder andere dat we meer incidenten hebben buiten met mensen die ernstig in de war zijn en in die status overgaan tot forse agressie’.

Als oplossing voor de toenemende ‘overlast’ door deze personen worden al jarenlang aanbevelingen gedaan. Onderzoekers binnen de GGZ pleiten voor buurtzorg en ondersteuning aan huis door zorgprofessionals. Zo zou er meer oog voor kwetsbare mensen zijn en zou vroegtijdige signalering mogelijk zijn van zorgvragen, hulp bij medicatie of begeleiding bij andere sociale problemen.

Langdurig falende zorg Maar gezien de problemen is zorg aan huis alleen volstrekt onvoldoende. De zorg voor de groeiende groep psychiatrisch patiënten die eerst in de kliniek en nu thuis worden behandeld is ontoereikend, zegt Johan Legemaate, hoogleraar gezondheidsrecht en gespecialiseerd in dwangzorg. Zij lopen vervolgens nog steeds tegen lange wachtlijsten, personeelstekorten, beperkte behandeltijd en flexibiliteit en dus inadequate- en onbereikbare hulp aan.

Volgens cijfers van de Raad voor de Rechtspraak van eind februari steeg het aantal spoedopnames de afgelopen tien jaar met 35 procent en het aantal gedwongen opnames met 80 procent. Bijzonder hoogleraar openbare geestelijke gezondheidszorg en psychiater Niels Mulder wijt dit eveneens aan de verslechtering van de laagdrempelige zorg. Gedwongen opnames zijn volgens Mulder ‘een zwaktebod van langdurig falende zorg.’

Legemaate noemt hetzelfde: de oorzaak ligt in de opnameduur in de zorg die verkort is, waardoor psychiatrisch patiënten te snel naar huis worden gestuurd. Hierdoor wordt de kans op een terugval groter. Het Landelijk Platform Psychische Gezondheid MIND geeft aan dat de impact van een dwangopname enorm traumatisch is voor patiënten.

Ernstige incidenten kunnen leiden tot gedwongen opname binnen justitiële setting. Maar ook de psychiatrische afdelingen van gevangenissen zijn overvol. ‘Misschien komen de mensen die eerder terecht konden in die instellingen, nu bij ons terecht’ zegt gevangenisdirecteur Erik Masthoff in een interview met NOS.

Bovendien krijgen gedetineerden alleen zorg zolang hun detentie duurt. Vaak zijn ze nog niet uitbehandeld als hun gevangenisstraf erop zit. Dat betekent ook dat mensen de buitenwereld weer in gaan terwijl ze geestelijk nog in de war zijn en zorg nodig hebben.

Vicieuze cirkel Kwetsbare mensen met een psychiatrische achtergrond komen in een neerwaartse spiraal terecht die gevaarlijk is voor henzelf en anderen. Falende zorg en maatschappelijk falen leiden tot meer overlast. Politieoptreden vergroot vervolgens de achterliggende psychische problematiek. Ze worden gedwongen opgenomen op plekken die kampen met bed- en personeelstekorten en onvoldoende adequate zorg en behandeling. Na een incomplete behandeling belanden ze op straat en begint het cirkeltje opnieuw.

Een oplossing lijkt niet nabij maar zou moeten liggen in het onmiddellijk terugdraaien van de bezuinigingen op de zorg, inclusief het eigen risico en hogere verzekeringspremies. Meer geld en meer personeel kunnen zorgen voor kortere wachttijden en kwalitatief betere behandelingen.

Dat geld is er. Maar het verdwijnt in de zakken van topmannen bij verzekeraars en multinationals. Dat de meest kwetsbaren van de samenleving al niet goed opgevangen worden is erg zorgwekkend. Dat het huidige kabinet belastingcadeautjes van miljarden weggaf terwijl deze problemen spelen, maakt hen de echte criminelen.