Verzet in de dierentuin – en daarbuiten

Dieren laten zien dat de wereld zoals wij die hebben ingericht niet vanzelfsprekend is. Ze maken bezwaar.

Afgelopen week ontsnapten drie Berberapen uit de Apenheul. Ze trokken eropuit, klommen hoog in een boom en deden precies wat Berberapen doen: blaadjes plukken, door de takken slingeren, even niet bekeken worden. De vrijheid duurde echter niet lang. Een man met een verdovingspistool in een hoogwerker schoot ze uit de boom. Inmiddels zitten ze weer opgesloten. 

Het is niet de eerste keer dat dieren ontsnappen. In 2007 brak zilverrug Bokito uit zijn verblijf in Diergaarde Blijdorp en viel een vrouw aan die hem dagelijks had bezocht. Hij verwonde ook nog drie andere bezoekers. In 2020 ontsnapten chimpansees Mike en Karibuna uit Dierenpark Amersfoort. Zij overleefden het niet: de dieren werden doodgeschoten. Mike had vijftig jaar in het park geleefd.

Hun ontsnappingen worden afgedaan als incidenten. Een gevolg van een menselijke fout, zoals in Amersfoort waar een verzorger het hok niet goed had dichtgedaan. Of in het geval van Bokito, die werd uitgedaagd door een vrouw die hem meerdere keren per week aanstaarde. Maar toch denk ik dat dit geen incidenten zijn. Dit zijn dieren die zich succesvol hebben verzet tegen de manier waarop ze leven. En deze apen zijn niet de enigen. 

Op een melkveebedrijf in Frankrijk ontdekten onderzoekers dat koeien niet alleen weten wat er van hen verwacht wordt, maar ook hoe ze hun werk kunnen saboteren. Ze blokkeren samen de ingang van de melkmachine om het proces te vertragen. Ze doen alsof ze de aanwijzingen van de boer niet begrijpen. Sommigen verstoppen zich, wetend dat ze zo even aan de controle ontsnappen. Hun acties zijn geen willekeurige gedragingen, maar collectief verzet. Een poging om zeggenschap terug te krijgen, al is het maar voor een moment.

Filosoof Eva Meijer noemt verzet een vorm van politiek handelen: “Met daden van verzet stellen dieren, net als mensen, de bestaande machtsverhoudingen ter discussie.” Dieren laten zien dat de wereld zoals wij die hebben ingericht niet vanzelfsprekend is. Ze maken bezwaar.

Dit soort verzet beperkt zich niet tot boerderijen of dierentuinen. Aan de Iberische kust rammen orka’s al jaren boten. Ze hebben er meer dan vijfhonderd beschadigd, drie volledig tot zinken gebracht. Onderzoekers breken hun hoofd over waarom ze dit doen, maar dier-menswetenschapper Sarat Colling is helder: “Het is duidelijk dat de orka’s hun behoeften en rechten kenbaar maken, zoals dieren dat voortdurend doen.” Maar, vervolgt zij, niet iedereen wil dit gedrag betitelen als verzet, want  "erkennen dat dieren verzet plegen kan de gevestigde orde verstoren en de ongelijke machtsdynamiek in mens-dierrelaties blootleggen. Het daagt het heersende narratief uit dat mensen uitzonderlijk zijn en dieren passief."

Erkennen dat dieren verzet plegen, dwingt ons niet alleen te kijken naar hun gedrag, maar ook naar dat van onszelf.

Dieren verzetten zich, tegen kooien, tegen routines, tegen controle. Dieren willen keuzevrijheid en hun eigen beslissingen nemen. Misschien is het tijd om niet alleen hun verzet te erkennen, maar ook hun stem serieus te nemen. Want een wereld waarin dieren een stem hebben, is een wereld waarin we eindelijk bereid zijn om naar hen te luisteren.