Voeren we wel de juiste discussie bij de voorgestelde weg tot formatie?

Na de verkennende gesprekken met de vier leiders van de partijen waarmee een regering over rechts kan worden gevormd, adviseert verkenner Ronald Plasterk deze partijen om in gesprek te gaan over een basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat.

Om welke waarborgen gaat het dan? Een ervan is verwoord in artikel 1 van de Grondwet: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie … op welke grond dan ook, is niet toegestaan”. Verder zijn er de burgerlijke en politieke rechten, zoals het kiesrecht, vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, godsdienstvrijheid, en sociale grondrechten zoals het recht op huisvesting, werk, sociale zekerheid, gezondheidszorg en onderwijs.

Waarom moet er over zulke rechten worden gepraat voordat er kan worden geformeerd? Geconstateerd kan worden dat de vrees kan bestaan dat met name de PVV en wellícht ook BBB en de VVD op een aantal punten de grondrechten met voeten zouden kunnen treden, als we de partijprogramma’s langs de grondwettelijke liniaal leggen. Het meest opvallend zijn de voornemens rond asielzoekers en migratie, waarbij de garanties van de Grondwet onder druk staan. Hoewel de meeste politieke partijen de toets aan de Grondwet niet ter discussie willen stellen, zullen veel kiezers daar geen boodschap aan hebben. Al wordt iedere Nederlander geacht de wet te kennen, we weten dat het daar in de praktijk aan schort. Zelfs al zegt bijna 90% van de Nederlanders het belangrijk te vinden dat er een grondwet is, dan nog wil dat niet zeggen dat men met specifieke artikelen uit de Grondwet instemt.

Ook vindt 80% van de Nederlanders dat de Grondwet beter bekend moet zijn bij de bevolking, maar in de praktijk is de belangstelling er alleen als men een of meer artikelen uit de wet op de eigen situatie van toepassing acht, dus als men er zelf belang bij heeft. Voor de meeste Nederlanders is het gesprek over de grondwettelijkheid, waar Omtzigt zo op aandringt, een ver van mijn bed show, die de formatie alleen meer oponthoud bezorgt. Het vertrouwen in de politiek zal er niet door worden bevorderd.

Als de politiek het contact met de bevolking wil herstellen, dan gaat het veel eerder om onderwerpen zoals bestaanszekerheid en armoede, eerlijke verdeling van de middelen, zorg, huisvesting, migratie en milieu. Op die punten wil men liever een stevige beleidslijn met garanties, dan op de borging van de grondrechten. Toch zitten deze onderwerpen ook verankerd in de sociale grondrechten. Het is daarom jammer dat in de verkiezingsdebatten de sociale thema’s zich hebben vernauwd tot het vraagstuk van onze nationale identiteit, met name in relatie tot het migratievraagstuk.

Voor veel kiezers gaat het in wezen om een betrouwbare overheid, die een goede koers uitzet en daaraan vasthoudt in het sociale domein, in plaats van voortdurend meedraaien met de wind van de economische belangen. Een overheid die bereid is om sociale garanties op te offeren aan de economische belangen is niet betrouwbaar en ongeloofwaardig. Mensen willen een overheid die de problemen aanpakt die direct invloed hebben op de leefomstandigheden, denk aan problemen rond toeslagen, gaswinning, zorg, huisvesting of inkomen. Vooral de angst de verworvenheden kwijt te raken speelt een rol bij de keuze voor een politieke partij, en dat kan protestpartijen aan de winst helpen.

De vraag is nu of de ingeslagen weg van discussie over grondwettelijkheid aansluit bij wat de kiezers met hun proteststem beoogden. Politiek gaat het over een gebrek aan wederzijds vertrouwen tussen de huidige beoogde coalitie partners, waardoor de formatie over rechts niet de oplossing biedt die nodig is om de echte maatschappelijke problemen vertrouwen wekkend aan te pakken?