Voor u mevrouw, een ode aan mijnheer

Schrijven is als componeren met woorden. Een enkele valse noot is daarom dan ook geen doodzonde, dat kan een tekst juist een onvermoede kant opsturen. Er past wel eens een woord. Er vormt zich wel eens een fraaie zin, maar perfectie in ‘de letteren’, bestaat niet. Wellicht in het hoofd van de auteur maar zeker niet in dat van zijn lezer. Die leest en interpreteert het geschrevene met de taalgevoeligheid, het vocabulaire en de intelligentie hem of haar eigen. De kans dat de lezer daarmee exact op dezelfde lijn zit als de schrijver is nagenoeg onmogelijk. Daarom worden artikelen, brieven en boeken altijd multi-interpretabel en geldt dat voor muziek veel minder. Die compositie kan men genieten dan wel links laten liggen, de compositie an sich is hermetisch en veelt geen valse noot. Anders dan de uitgeschreven atonale dan.                            

De intentie van de componist is uiteraard ook anders. De compositie staat op zich en is, wars van mogelijke inmenging van het publiek, zíjn exclusieve schepping. Verhalende teksten zijn per definitie multi-interpretabel. Alles gaat daarbij over balans. Helt een stuk over dan wordt het onleesbaar, is de tekst te droog, ook dan heeft de schrijver gefaald. Aan de lezer ligt het namelijk nooit. De schrijver is dienstbaar, de lezer zijn publiek.

Schrijvers die beweren ‘vooral voor zichzelf te schrijven’ moeten een privé-dagboek gaan bijhouden. Het is koketterie van de meest onuitstaanbare soort die schrijvers laat zeggen; ‘niet te schrijven met een publiek in zijn hoofd’. Als hij dat dan niet doet, dan doen zijn redacteur en uitgever dat zéker wel. De woorden “Ik houd nooit rekening met mijn lezers”  komen opvallend genoeg vaak uit de mond rollen van schrijvers die hun succes allang bewezen hebben. Bestsellerauteurs die zonder plan voor zich uitschrijven hebben dat succes ooit zwaar bevochten of hebben gewoon dom geluk gehad. Het hoort een beetje bij het kunstenaarschap. Men houd het beeld van de dolende ridder en de eenzame schrijver graag in stand ten faveure van de marketing.

Componeur onder componisten is uiteraard de onnavolgbare Simon Carmiggelt. Dus vóor u de conclusie trekt dat onderstaand u wel erg bekend voor komt, bij voorbaat de bevestiging van die emotie.                                         

“In Vaderdag zit iets heel moois, voor vrouwen die het er uit weten te halen. De neringdrijvende middenstand verzon het feest en is allang tevreden, als u zorgt voor een top in de sigarenomzet, maar láát u het bij een extra doosje van tien, dan gaat u langs de kern heen. Die ligt veel dieper. Een verstandige vrouw gebruikt de blijde dag om vaders verkommerde gevoelskant zó grondig in de verf te zetten, dat hij weer een heel jaar tegen schaven en deuken kan…. De ochtendstond wordt op vaderdag, om te beginnen, gekenmerkt door een sfeer van bovenaardse mildheid. Vader hoeft zich niet te wassen. Bijna alle mannen vinden het prettig, dat eens over te slaan, want vuil is lekker warm”….

Bij teksten van Simon Carmiggelt gaat de herkenning dikwijls diep, dus om van een licht onzeker gevoel van déjà vu te spreken, dat zou de meesterschrijver veel te weinig eer bewijzen. Het succes van zijn ’stukkies’ heeft juist altijd gelegen in een onmiddellijke vereenzelviging van de lezer met het geschrevene. Als betrof het een eigen belevenis of waarneming. Echte, alledaagse menselijke emoties, daar gaat het over in zijn oeuvre. Bovenstaand schreef hij onder de enigszins gebiedende titel ‘Voor u Mevrouw’.                                                             

Toen hij diezelfde kronkel in 1955 nog es voor de radio voorlas was het verhaaltje, wellicht door de veranderde zeden en de tijd, hertiteld naar ‘Moeilijk dagje’. Vanuit oogpunt van Moeder en kinderen wellicht een treffender titel, de lading blijft echter hetzelfde en met zijn gebruikelijke brille, en schijnbaar achteloos gemak, schetst hij de tragikomische gang van zaken op een gemiddelde Vaderdag. De duimendikke ironie die uit deze licht belerende vinger klinkt is bijna tachtig jaar later nog altijd herkenbaar. Niet dat Carmiggelt zo’n ziener was, het betrof zijn buitengewoon scherpe waarnemingen van basaal menselijk gedrag.

ik mag dan ook aannemen dat zijn werk voor antropologen en gedragswetenschappers voor altijd verplicht leesvoer zal blijven.