Vrijheid van meningsuiting is meer dan geklets alleen

Volt trekt de stekker uit het NOS-debat: geen zin om met klimaatontkenners te doen alsof de feiten nog ter discussie staan. Waar de NOS “neutraliteit” ziet, ziet Volt normalisering van het onaanvaardbare. Volt’s weigering is geen afwijzing van debat, maar een pleidooi voor journalistieke verantwoordelijkheid. Dat iedereen mag zeggen wat hij wil is een groot goed. Dit betekent ook, dat niemand de plicht heeft in gesprek te gaan met iemand die evident onwaarheden verkondigt. Iemand een debat verplichten zou net zo goed onderdrukking zijn door de staat.

Zelfs de BBC heeft sinds 2018 richtlijnen om ontkenners niet ‘ter balans’ te platformen bij klimaatverslaggeving — omdat dat misleidt. Ook de WRR waarschuwt dat formats rond ‘impartialiteit’ en aandachtseconomie de democratische functies van media kunnen ondergraven. Voordat mensen met 1984 gaan zwaaien zonder het boek gelezen te hebben, lees alsjeblieft dit stuk uit, zodat je weet wat George Orwell eigenlijk wilde zeggen over vrijheid van meningsuiting, omdat hij juist ziet hoe politiek, media en journalistiek ons primen.

Dat zo’n stelling als controversieel voelt, is logisch — we zijn opgevoed met het idee dat álles bespreekbaar moet zijn. Maar vrijheid van meningsuiting is geen verplichting tot deelname. Je mag weigeren mee te praten met wie de waarheid misbruikt als speelbal. Vrijheid betekent ook dat je leugens niet hoeft te behandelen als een mening die respect verdient. Hannah Arendt stelt dat feiten en waarheid slecht samengaan met wat we tegenwoordig duidden als ‘debate me bro cultuur;’ wie doelbewust verwart en ontkent, heeft nog steeds recht op zijn mening, maar niet per definitie het recht op een podium om die leugens te verkondigen.

Wat houdt artikel 7 van de Grondwet dan in, als niet elke mening gelijk is? Een terechte vraag, en precies de kern van het misverstand. Artikel 7 beschermt je tegen staatscensuur, niet tegen maatschappelijke tegenspraak. Het garandeert dat de overheid jou niet mag straffen voor wat je zegt, zolang je niet oproept tot haat, geweld, smaad of laster. Maar dat betekent niet dat elke uitspraak even waar, waardevol of serieus genomen hoeft te worden. Vrijheid van meningsuiting is geen vrijbrief voor onzin — het is een waarborg tegen onderdrukking.

Daar komt nog iets bij: toegang tot het publieke debat is ongelijk verdeeld. Algoritmes, redactionele selectie en platformmacht bepalen wie gehoord wordt. Onderzoek (o.a. Reuters Institute) toont hoe under- en mis-representatie van gemarginaliseerde groepen vertrouwen én zichtbaarheid ondermijnt. Dat is geen ‘neutrale markt van ideeën’, maar een hiërarchie van bereik.

Zo zijn er ook weldegelijk zaken in onze overheid, die in verband met Vrijheid van Meningsuiting kritiek verdienen. Zo stelde de Centrale Raad van Beroep grenzen aan de vrijheid van meningsuiting van politieambtenaren. Een teamchef die publiekelijk misstanden binnen het korps benoemde, werd niet ontslagen om wát ze zei, maar hóe ze het zei. Daarmee wordt toon boven inhoud gesteld, en kritiek op macht onderworpen aan etiquette. De uitspraak laat zien hoe het systeem zich liever beschermt tegen ongemak dan tegen onrecht: wie vanuit de organisatie kritiek uit, loopt risico, terwijl de misstanden zelf buiten schot blijven.

In 2024 gebruikte de politie 36.151 keer geweld — slechts in 0,74% van alle incidenten, maar nog altijd vele malen vaker dan burgers. Toch horen we vooral over agressie tégen agenten, niet over geweld dóór hen. Van de 5.352 meldingen van agressie tegen de politie ging bijna de helft slechts over belediging, wat eigenlijk gewoon een mening is. Terwijl de politie zelf ruim twaalf keer zo vaak geweld gebruikt, blijft het dominante narratief dat burgers het probleem zijn. Niemand pleit voor schelden, maar verbaal verzet is iets anders dan fysieke intimidatie. Dat onderscheid wordt systematisch uitgewist om machtskritiek te neutraliseren.

De Inspectie Justitie en Veiligheid stelde in 2023 dat de politie demonstranten onvoldoende beschermde, wat de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting direct ondermijnt. Dat maakt dit alles nog wranger, want je krijgt eerder klappen, maar niet direct de bescherming om jouw vrijheid van meningsuiting te waarborgen. Wie vaak van geweld wordt beschuldigd door de politie zijn activisten en demonstranten.

Dit zijn dan nog dingen die door artikel 7 worden beschermd, maar wat nou als de staat jou niet censureert, maar het bedrijfsleven? Follow the Money onthulde hoe Nederlandse banken moslims en Palestina-activisten tot verdachten maken onder het mom van terrorismebestrijding. Zonder bewijs of verdachte transacties worden klanten ondervraagd over hun religie, overtuigingen en activisme — vaak op basis van bronnen van pro-Israëlische lobbyclubs of anti-islamitische blogs. Wat bedoeld was om witwassen te bestrijden, kan zich omvormen tot een gedachtenpolitie.

Onder het mom van veiligheid worden mensen met een migratieachtergrond, activisten en andersdenkenden geprofileerd, gevolgd en uitgesloten van basisrechten. Technisch zijn bepaalde banken nog in handen van de overheid, maar het echte bedrijfsleven staat los van artikel 7. Wat nu als een bedrijf geen bruidstaart wil maken, omdat jij homoseksueel bent, zoals in Amerika? In Nederland zou jij je nog kunnen beroepen op artikel 1, omdat iemand homoseksuelen discrimineert op wie zij zijn, maar wat nu als jouw baas sancties stelt vanwege jouw mening.

Hier breekt de mythe van de ‘vrije markt van ideeën’: bereik is koopwaar, en platforms, redacties en bedrijven beslissen wie baat heeft bij het megafoon-effect. Journalistieke opleidingen en redactieculturen weten dit al jaren; internationale richtlijnen (BBC) waarschuwen expliciet tegen false balance bij klimaat. De consequentie: vrijheid van meningsuiting zonder machtsanalyse is een lege huls.

Een enkele Bluesky-post werd zo ook het startschot voor een digitale lynchpartij. Nadat een docent ironisch reageerde op het overlijden van Charlie Kirk, zette rechtse twitteraar Sander van Dam hem in het vizier. Binnen uren stroomden scheldmails en telefoonterreur binnen bij het Bornego College. Daarmee lijkt niet de haat, maar de expressie te zijn gecorrigeerd — alsof rust belangrijker is dan recht. Het is niet alsof de school een debatcentrum is, waar zijn mening wordt gezien door duizenden mensen, die op basis daarvan hun stemgedrag aanpassen, zoals bij Thierry Baudet en Laurens Dassen. Zijn recht op een inkomen werd daadwerkelijk bedreigd.

Zo wordt vrijheid van meningsuiting eigenlijk een karikatuur gemaakt van dat iedereen de plicht heeft tot debat in plaats van voorkomen dat mensen worden onderdrukt — of het nou door de staat of het bedrijfsleven is. Volt’s weigering om het NOS-debat met FVD te voeren bevestigt een breder principe: persformats die “neutraliteit” verwarren met vals evenwicht versterken bestaande machtsverhoudingen en misinformeren het publiek.

Dat is geen uitholling van meningsvrijheid, maar juist de uitoefening ervan: niemand is verplicht om pseudo-controverses te legitimeren. Vrijheid van meningsuiting is geen volumewedstrijd maar een ruimtevraag: wie hoorbaar is, bepaalt wat telt; in een hiërarchie van bereik is weigeren óók spreken — een keuze vóór waarheid, tegen schijnbalans.

Wie weigert om onzin te normaliseren, breekt met de illusie dat waarheid en leugen gelijke rechten hebben. Neutraliteit is geen deugd als zij leugen en macht ongemoeid laat. In een publieke ruimte waar volume macht vervangt, is weigeren geen zwakte, maar verzet. Vrijheid betekent dan niet: iedereen mag alles zeggen — maar: niemand is verplicht mee te spelen in de leugen.

De knipoog naar 1984 was niet per ongeluk, en dat boek is het beste te begrijpen als je andere werken van Orwell ook tot je hebt genomen. In Politics in the English language zegt hij dit: “Political language is designed to make lies sound truthful and murder respectable, and to give an appearance of solidity to pure wind.” We leven in een tijd waarin leugen fatsoenlijk klinkt en waarheid ongemanierd. Dáárom is weigeren niet laf, maar noodzakelijk. Soms is zwijgen inderdaad goud.