Vrijheid vieren we samen – of niet

Op 5 mei hangen we de vlaggen uit. We herdenken en vieren de vrijheid, op festivals of in het park. Want vrijheid is heilig, en terecht. Maar op 1 juli wordt het stil, míj te stil. Keti Koti, de dag waarop de ketenen van de slavernij officieel werden gebroken, glijdt geruisloos voorbij in veel Nederlandse straten. En als er geluid is, komt het vaak van mensen die zich ongemakkelijk, aangevallen of zelfs geïrriteerd voelen. Want, zo klinkt het dan: “Dat ligt toch achter ons?” Of erger: “We hoeven ons niet continu schuldig te voelen.”

Dat is het tragische, want slavernij was geen zeldzame misstand. Het was een systeem, een structuur, een industrie. Nederlandse welvaart steunde decennialang op het tot eigendom maken van mensen. We vieren trots ons VOC-verleden, terwijl we het slavernijverleden van de WIC en andere handelaren liever vergeten. Zolang het over verzetshelden, oorlog en bevrijding gaat, staan we schouder aan schouder. Maar zodra het over slavernij, kolonialisme of excuses gaat, lijken sommigen plots hun rug toe te keren.

Waarom? Misschien omdat echte vrijheid niet alleen betekent dat jij vrij bent, maar dat je de ander zijn verhaal ook gunt. Misschien omdat het pijnlijk is te erkennen dat jouw vrijheid gebouwd is op andermans onvrijheid. En misschien, heel menselijk, omdat schuld lastig is.

Maar laten we het dan over verantwoordelijkheid hebben. Over erkenning. Over durven kijken. Vaak zien we dat degenen die zich keren tegen Keti Koti ook fel zijn in het migratiedebat. Die roepen om “eigen volk eerst” en klagen dat “ze hier alles maar krijgen.” Maar hoe kunnen we spreken over vrijheid en menselijke waardigheid als we selectief zijn in wie we die gunnen?

Vrijheid is geen bezit. Het is ook geen nationale trofee. Vrijheid is een gedeeld ideaal, gevoed door herinnering en rechtvaardigheid. Wie de geschiedenis weigert te erkennen, is gedoemd haar te herhalen, zij het in nieuwe vormen.

Op 1 juli herdenken we en vieren we. Niet omdat het modieus is, maar omdat echte vrijheid pas begint als niemand nog ketenen draagt – zichtbaar of onzichtbaar.