VS praat met Rusland, EU in verwarring

Onderstaande tekst werd maandagavond uitgesproken tijdens de maandelijkse bijeenkomst van Stop de Oorlog op het Spui in Amsterdam.

Vandaag is de oorlog drie jaar en één maand oud. Dat zijn 37 maanden of 1124 bloedige dagen.

Na een paar maanden van praten over onderhandelen en positie zoeken voor onderhandelingen zijn precies vandaag de eerste echte onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog in Oekraïne gestart.

Gisteravond hadden de VS en Oekraïne vooroverleg. Vandaag spreken ze een Russische delegatie. Van resultaten is mij op dit moment niets bekend.

De politieke gebeurtenissen in de afgelopen maand waren spectaculair. Het Amerikaanse initiatief om te onderhandelen overviel de EU, die de laatste drie jaar geen enkel idee vormde over een politieke overeenkomst na de oorlog, of een politieke oplossing tot het beëindigen van de oorlog. Dat heeft tot een kakofonie van plannen en meningsverschillen geleid.
Beide ontwikkelingen maakten dat de kleine vredesstroming waar wij vanaf het begin van deze afschuwelijke oorlog vorm aan hebben gegeven, een zeker gehoor krijgt. Niet alleen door de toename van sympathisanten van de Nieuwe Vredesbeweging tijdens en na de conferentie van 9 maart. Maar ook door het doorbreken van de stilte in de grote media voor onze analyses en oplossingen.
 
Dat brengt me op de volgende punten

• Onderhandelingen
• De verwarring in de EU-landen
• Van ReArm naar White Paper European Readiness
• Militair steunfonds van de EU voor Oekraïne
• Een Eurobom
• Een Europese stabilisatiemacht
• De samenhang van de NAVO
• De Nieuwe Vredesbeweging

Onderhandelingen
​Na het aantreden van Trump werd duidelijk dat het Amerikaanse Oekraïne-beleid totaal zou veranderen. Trump had als kandidaat immers al gemeld de oorlog in 24 uur te beëindigen. Onlangs meldde hij dat dat een sarcastische opmerking was. Inmiddels laat de Amerikaanse regering weten de oorlog in 100 dagen te willen beëindigen. Dat zou met Pasen zijn, 20 april. Een Amerikaanse vertegenwoordiger houdt rekening met een half jaar (dat zijn 180 dagen, zeg maar eind juli). Dat is hoog spel, omdat de onderhandelingspartner Rusland de positie van de Amerikanen kan verzwakken door de zaak te vertragen.

De Oekraïense regering heeft sinds juni vorig jaar het officiële standpunt om een einde aan de ‘hete fase van de oorlog’ te maken. Daarvoor is een zogeheten ’overwinningsplan’ opgesteld. Dat is een exit-strategie waarmee men hoopte het einde van de oorlog op een of ander punt als een overwinning voor te stellen. Zo’n overwinning zou een Westerse veiligheidsgarantie moeten zijn.

De regering van Trump heeft de dromen van de Oekraïense regering zeer ruw verstoord. Dat deed ze door hardop te zeggen dat de militaire situatie voor Oekraïne slecht is en ook niet zou verbeteren. Over een veiligheidsgarantie is nog niets gezegd. Daarmee wordt het voor de Oekraïense regering moeilijk om een overwinning uit te roepen.

Bovendien eiste de Amerikaanse regering een enorm deel van bodemrijkdommen van Oekraïne. Daar krijgt het land vooralsnog niets voor terug. De economische belangen van de VS moet veiligheidsgarantie genoeg zijn.

Inmiddels heeft ook de NAVO bij monde van secretaris-generaal Rutte verklaard dat Oekraïne geen lid kan worden van de NAVO. Hij zei dat terloops.

In feite gaat het om een schokkende uitspraak. Op de belofte, in 2008 gedaan onder druk van de VS, aan Oekraïne dat het lid van de NAVO kon worden zijn de huidige gewelddadige gebeurtenissen gebaseerd. Dat was alles dus tevergeefs.

Tegen deze politieke achtergrond zijn de inleidende zetten gedaan voor de onderhandelingen. Op 11 maart openden de VS en Oekraïne met het voorstel voor een onmiddellijk staakt-het-vuren van 30 dagen. Wat eruit kwam was een stop voor een maand van de wederzijdse beschietingen op energievoorzieningen in Oekraïne en Rusland. Niet eens onmiddellijk. Tot vandaag is ook hier nog niets terecht gekomen. Vandaag beginnen de onderhandelingen dus pas echt. Wordt vervolgd.

De verwarring in de EU-landen
De Amerikaanse koerswijziging overviel de EU. En dat was vreemd, maar wel waar. Half februari was er de aankondiging van minister van Defensie Hegseth, half februari, dat de Amerikanen afscheid namen van de Oekraïne Defensiesteungroep. Twee weken later, begin maart, het openlijke conflict. Dit bracht de leiding van de EU tot een militaristisch koerswijziging. De EU-landen bleken totaal niet voorbereid. In feite zijn er door de barst in de Atlantische wereld nu verschillende discussies over de positie van de EU uitgebarsten. Het gaat om de volgende items.

• Het ReArm EU-plan
• Militair steunfonds voor Oekraïne
• De rol van kernwapens in Europa

Van ReArm EU naar White Paper European Readiness.
Op 4 maart werd het plan ReArm EU gepresenteerd. In totaal gaat het om een bewapeningsprogramma dat een totale waarde van 800 miljard euro heeft. Het  bestaat eigenlijk uit twee delen:

• Een budgetlijn ter waarde van 150 miljard die met Europese waardepapieren moet worden gefinancierd. Dat leidt tot versterking van de centrale leiding van de Europese Commissie.
• Een verhoging voor iedere lidstaat van de EU van de defensiebegroting met 1,5 procent van het BBP. Dat moet 650 miljard euro opleveren.  Daarmee zouden de lidstaten die tevens NAVO-lid zijn, en dat zijn de meesten, in totaal 3,5 procent van het BBP aan Defensie uitgeven. Daarmee kunnen ze in de NAVO de onderhandelingen met de VS aangaan.

Intussen is op 21 maart een aangepast plan gepresenteerd met de naam White Paper European Defence Readiness 2030. De EU wil de lidstaten ondersteunen om de defensieplannen waar te maken en de NAVO moet de hoeksteen van de Europese veiligheid blijven. In het kader van het nieuwe plan worden zeven prioritaire militaire terreinen aangewezen, die zal ik hier niet opnoemen.

In de centrale communicatie wordt nu de nadruk niet meer gelegd op herbewapening maar op ‘gereedheid’. In de EU is namelijk een felle discussie uitgebroken over wat een wapen is en wat allemaal bijdraagt aan de noodzakelijke oorlogsvoorbereiding. Het begrip ‘bewapening’ wordt zo ruim opgevat dat daarmee ook heel andere projecten kunnen worden gefinancierd. Zo is de regering Schoof van plan om de ook al lang gewenste directe spoorverbinding vanuit de randstad naar het noorden, de Lelylijn, in dit programma te schuiven. Want, zo is de redenering, troepenversterking moet ook over het spoor worden aangevoerd. Het leidt tot de vraag, wat is een wapen in tijden van totale oorlog? De diverse lidstaten zoeken kortom uitwegen uit het bewapeningsplan.

Militair steunfonds van de EU voor Oekraïne
Op initiatief van EU-buitenlandcommissaris Kaja Kallas is ook een militair steunfonds voor Oekraïne in oprichting. Dit is bedoeld om het verlies van de Amerikaanse wapensteun zoveel mogelijk op te vangen. Het wapenfonds moet een waarde van 40 miljard euro krijgen. Dat is een verdubbeling van de actuele militaire inspanningen van de gezamenlijk Europese landen.

Uit dat centrale EU-fonds moet Oekraïne de komende tijd, of jaren, worden bewapend. Naast twee miljoen granaten en munitie ter waarde van vijf miljard euro, wil Kallas dit jaar ook voor tientallen miljarden aan luchtverdedigingswapens, drones, raketten en gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne geven.

Kallas wil dit fonds vanuit de EU runnen en niet langer als verzameling van afzonderlijke landen. Frankrijk, Spanje en Italië zijn tegen de verplichte wijze van financiering. Kallas treedt eigenmachtig op en lijkt daarmee haar doel voorbij te schieten. Voorlopig is nog weinig bereikt.

Een Eurobom?
Een ander deel van de Europese militaire discussie (dit zijn nog geen EU-plannen) gaat ook over een Eurobom. Dat wil zeggen een kernwapen voor Europa. Duitsland en Polen hebben gemeld wel te willen praten over bescherming door de Franse atoombommen. De discussie die nu losbarst gaat niet alleen over de bereidheid van Frankrijk om zijn nucleaire paraplu over de hele EU uit te klappen, maar over de vraag of dat technisch haalbaar is.
Daarnaast komt de prangende vraag op hoe een Franse bom zich verhoudt tot de Amerikaanse kernwapens van de NAVO en het beleid om kernwapens te delen met  bijvoorbeeld Nederland, België, Duitsland, Italië en Turkije. De discussie over een Europees kernwapens is nog in een pril stadium. Omdat hij samenhangt met de bestaande Amerikaanse kernwapenplannen is deze discussie van groot belang in de komende tijd.

De Europese stabilisatiemacht
De afgelopen maand heeft Engeland pogingen ondernomen om een gelegenheidscoalitie van Europese landen bijeen te brengen. Het plan is een troepenmacht samen te brengen ter stabilisering van de militaire toestand in Oekraïne na een te verwachten staakt-het-vuren. Het is zeer onwaarschijnlijk dat Rusland er mee akkoord zal gaan en dat vervolgens deze coalitie de sprong zal wagen zonder toestemming. Daarmee lijkt ook dit ad hoc Europese plan weinig kansrijk.

De samenhang in de NAVO
Bovenstaande Europese initiatieven zijn met kracht en spektakel in de openbaarheid gebracht, maar stellen nog weinig voor. Secretaris-generaal Rutte van de NAVO doet ondertussen hard zijn best om de NAVO bij elkaar te houden. Dat deed hij door Oekraïne te vragen te gehoorzamen aan de Amerikaanse regering. Dat is gelukt. Hij deed het ook door de NAVO-lidstaten te vragen om veel meer aan de defensie-uitgaven te besteden. Het plan van de EU helpt hem daarbij. Een onafhankelijke militaire EU is nog heel ver weg. Rutte probeert in ieder geval een minimale politieke samenhang in de NAVO te garanderen. Op de NAVO-top in juni in Den Haag zal blijken of hem dat lukt.

De Nieuwe Vredesbeweging
Een maand geleden, op 24 februari mochten we ons hier op het Spui in de aandacht verheugen van een dagblad. Trouw berichtte over onze maandelijkse actie. Het was voor het eerst in drie jaar dat een landelijke krant aandacht aan onze actie en onze argumenten besteedde. Sindsdien is de aandacht in de grote media voor vredesacties toegenomen. Zeker na de presentatie van de Nieuwe Vredesbeweging op zondag 9 maart groeit de belangstelling in de massamedia. Dat is mooi.

In diverse organen, zoals Joop en De Groene, waarvan de laatste in ieder geval voor de steun aan de oorlog was, wordt nu de aandacht verlegd naar anderen. Zoals ‘de pacifisten’. Daarvan wordt een vaag beeld geschetst en vervolgens aangevallen. ‘De pacifisten’ dat zouden wij heel goed kunnen zijn. Er wordt ons amper gevraagd naar analyse en strategische oplossing.

Onze waarschuwingen voor voortdurende escalatie van de oorlog kunnen niet worden genegeerd. Onze vijf eisen blijven staan; stop de oorlog; trek Russische troepen terug, geen wapenwedloop; een kernwapenvrij Europa en Diplomatie Nu! Dat blijkt het recept te zijn om te laveren tussen Russisch imperialisme en Westers militarisme.

Tot de volgende keer.