Waar halen we het recht vandaan om wilde dieren voor ons vermaak gevangen te houden?

Vriendjespolitiek tussen Raad voor Dieraangelegenheden en dierentuinen in advies

De Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) is volgens eigen zeggen een onafhankelijke raad van deskundigen die de overheid op eigen initiatief adviseert over vraagstukken op het gebied van dierenwelzijn, inclusief diergezondheid en ethische vraagstukken. Maar de nieuwe zienswijze van de RDA “De toekomst is er zoo” die gaat over het bestaansrecht van dierentuinen is beslist niet onafhankelijk gemaakt. Het is vanuit de sector bekeken, besproken en het advies is met drogredenen gemaakt om op die manier dierentuinen nog altijd bestaansrecht te laten hebben als ze aan vier randvoorwaarden gaan voldoen. De RDA zegt dat zij zich daarbij breed georiënteerd heeft. Dat ‘breed georiënteerde’ zal dan in de publieksenquête zitten die de RDA in 2023 liet uitvoeren onder slechts tweeduizend mensen. Daaruit zou blijken dat dierentuinen kunnen rekenen op een groot draagvlak in de maatschappij. Wat niet zo gek is want voor de meeste mensen is een dierentuinbezoek nog altijd een leuk dagje uit. Verder is de oriëntatie gedaan vooral met de sector zelf. Met de dierenbelangenorganisaties die voor de gevangen dieren in dierentuinen opkomen is geen woord gesproken. Laat staan over de hoofdvraag waar we het recht vandaan halen om wilde dieren voor ons vermaak gevangen te houden.

Voorzitter van dit advies is David van Gennep. Jarenlang was hij directeur van stichting AAP. Hierdoor heeft hij hechte banden en directe belangen met dierentuinen. Menig dier is vanuit stichting AAP immers in een dierentuin herplaatst. Ik weet nog goed dat toen onze stichting Comité Dierennoodhulp nog in de Dierencoalitie zat, het stichting AAP was die op intimiderende manier druk uitoefende en mij probeerde de mond te snoeren omdat onze stichting opkwam voor de in Dierenpark Amersfoort doodgeschoten chimpansees Mike en Karibuna en aangifte hierover had gedaan. Er werd door stichting AAP zelfs gevraagd naar onze statuten met als doel te controleren of wij wel op mochten komen voor dierentuindieren. Uiteindelijk resulteerde dat tot de gedwongen afspraak, wilde Comité Dierennoodhulp in de Dierencoalitie blijven, dat ik het telkens eerst stichting AAP moest melden als onze stichting ook maar iets over dierentuinen wilde publiceren.

Ik vind overigens dat stichting AAP goed werk doet met het opvangen van apen en andere wilde dieren. Maar die vriendjespolitiek met dierentuinen kan er bij mij niet in. Stichting AAP laat daarmee de voor vermaak gevangen dieren in de kou staan. Net zoals het erbij mij niet in kan dat het in het advies van de RDA geaccepteerd wordt als iets dat er nu eenmaal bij hoort dat door het fokken van dieren in dierentuinen boventallige gezonde dieren worden gedood.

Ik vraag me af hoe David van Gennep, die de spreekbuis is in de media over dit advies, er tegenover zou staan als ook boventallige gezonde apen in gevangenschap worden afgemaakt?  Want de dieren die stichting AAP redt zijn ook allemaal boventallig, maar krijgen gelukkig wel een nog zo fijn mogelijk leven. Ik snap deze discriminatie niet, die je wel bij meer dierenopvangcentra ziet als het gaat over de manier van omgang met verschillende diersoorten. Alsof de ene diersoort meer recht op leven zou hebben en meer waard is dan het andere. Terwijl het toch altijd gaat om individuen die willen blijven leven. Het zal het dier een zorg zijn tot welke diersoort hij behoort. Dat is iets wat wij mensen er van maken: de ene diersoort boven de andere plaatsen.

Met de vier randvoorwaarden die de RDA schetst in haar advies “De toekomst is Zoo” geeft ze dierentuinen een vals excuus vol met drogredenen voor hun bestaansrecht.

Randvoorwaarde 1 is dat de dierentuin dieren houdt op dierwaardige wijze. De intrinsieke waarde van het dier wordt erkend, de integriteit van het dier wordt gerespecteerd en het positief welzijn van de gehouden dieren wordt gewaarborgd. Echter, de intrinsieke waarde, de integriteit en een positief welzijn worden direct geschonden door het tegen hun zin gevangenhouden van wilde dieren en door het opzettelijk geboren laten worden van dieren in dierentuinen om ze vervolgens te doden terwijl je van tevoren al weet dat ze boventallig zullen zijn. Dit gebeurt jaarlijks met duizenden gezonde dieren die allemaal willen blijven leven in dierentuinen in Nederland en Europa.

Randvoorwaarde twee is dat de dierentuin aantoonbare impact heeft op het behoud van de biologische diversiteit. Ja, een dierentuin kan dat hebben bij dieren in gevangenschap die vrijwel nooit meer terug te zetten zijn. Een biologische diversiteit die er alleen is ten koste van dieren in gevangenschap. Een klein deel van de vermaaksopbrengst steken sommige dierentuinen in natuurbehoud en diersoortenbehoud. Maar dat is geen excuus om dieren gevangen blijven te houden. En laten we wel wezen: in het verleden zijn er juist door dierentuinen heel wat dieren en soorten doodgegaan door de handel in wilde dieren. En zelfs ook mensen van uitheemse stammen zijn nog niet eens honderd jaar geleden onder dwang uit hun land weggehaald om hier in de dierentuinen tentoongesteld te worden ter vermaak en onder het mom van educatie.  

Randvoorwaarde drie is dat dierentuinen een educatieve functie hebben. Maar het tegendeel is waar: dierentuinen hebben helemaal geen aantoonbare educatieve impact op de bezoekers. Mensen komen voor een leuk dagje uit naar de dierentuin. Men leert mensen al jong iets verkeerds: dat we wilde dieren die hier niet horen tegen hun zin gevangen mogen houden voor ons vermaak. Dat is beslist niet educatief en juist een respectloze houding naar het dier toe. Er zijn overigens in Nederland diverse mooie grote opvangen die gedumpte, mishandelde en verwaarloosde dieren opvangen. Door zo’n opvang te bezoeken leer je echt wat een respectvolle houding naar dieren toe betekent. 

Randvoorwaarde vier is dat de dierentuin ethische afwegingen zorgvuldig, transparant en navolgbaar maakt. De dierentuin zou volgens het RDA-advies open over de dilemma’s rond het houden van dierentuindieren moeten zijn en keuzes dienen te maken op integere, zorgvuldige en transparante wijze. Maar wat is er in godsnaam integer om dieren tegen hun zin hun leven lang gevangen te houden enkel om hun dag in dag uit ten toon te stellen ter vermaak? Wat is er integer aan om gezonde in de dierentuin gefokte dieren te  doden omdat ze boventallig zijn?

Nergens in het advies kan ik iets vinden over het zeven dagen per week niet met rust gelaten worden door mensen. Lang geleden zat ik vrijwillig dertig dagen gevangen in een kooi voor de ingang van Artis om mensen bewust te maken van het leed van de gevangen dierentuindieren. Het continu staren, praten en schreeuwen van mensen tegen mij en me daar niet van af kunnen zonderen vond ik destijds het allerzwaarst. Bedenk eens hoe dit voor een van nature schuw wild dier zal zijn wat zich normaliter terug zal trekken van mensen en dat nu niet of nauwelijks kan.

De dierentuin bepaalt op alle belangrijke fronten het leven van de dieren die zij gevangenhouden. Is dat integer? Nee, want vermaak is geen redelijk doel. Ook is het niet integer dat voor al die fokprogramma’s boventallige gezonde dieren worden gedood. Maar daar houdt het niet mee op: ook worden hiervoor hechte familie- en vriendschapsbanden wreed verstoord omdat dieren moeten verhuizen naar andere dierentuinen om daar te fokken. En ja zeker, met al die fokprogramma’s houden we het gevangenhouden van dieren in dierentuinen in stand. Maar vrijwel geen dier wordt er teruggezet in het oorspronkelijke leefgebied. Buiten dat is dit geen excuus om dieren zo in hun leefruimte en gedrag in een geheel ander klimaat te beperken. Fokprogramma’s in de oorspronkelijke natuurreservaten zelf zijn vele malen effectiever gebleken om soorten te behouden. Ze hoeven daar ook niet gedood te worden. Al bovengenoemde drogredenen worden al vele decennia door dierentuinen gebruikt om hun kwalijke gedrag goed te praten. Als bezoeker dien je er dan ook bewust van te zijn dat je met een bezoek aan de dierentuin mee doet aan het gevangen houden en doden van wilde dieren voor jouw vermaak. Het bestaansrecht van dierentuinen is er nooit geweest. Het is een schande dat er in de huidige tijd nog op deze manier met dieren wordt omgegaan en de RDA met zo’n flutadvies komt.