Waar het deze eeuw voor de rest om gaat

Bram Vermeulen, correspondent van de NOS en de NRC, verlaat Zuid-Afrika. Hij doet dat met een prachtig stuk over de ongelijkheid in Kaapstad, waar hij acht jaar lang woonde in een nette en goed bewaakte buurt.

Gasten uit Nederland, zo vertelt hij, zijn altijd geschokt door de enorme verschillen tussen arm en rijk in Zuid-Afrika. Hoe konden de rijke inwoners en Vermeulen zelf met al die ellende leven? Zijn antwoord is wat mij betreft de belangrijkste alinea in het stuk:

Dit is de kern van de zaak. Daar zal het deze eeuw om gaan. De Europeanen hebben er met hun nieuwe ijzeren gordijn voor gezorgd dat armoe, wanhoop en ongelijkheid buiten zicht worden gehouden. Je kunt het allemaal weten. Je hoeft het niet te weten. Je bent gerechtigd alles te ontkennen. Het is breed geaccepteerd de armen die kloppen aan je poort, af te doen als profiteurs, parasieten en – om de premier van dit gave land te citeren – “gelukzoekers”.

Natuurlijk bestaat er binnen onze eigen muren genoeg maatschappelijke ongelijkheid. Er is sprake van wanbestuur en onrecht maar die zijn altijd van een geheel andere orde dan buiten dit gelukkige, dit rijke, dit gebenedijde en dit gehate continent.

De coronapandemie verhevigt de tegenstellingen die Vermeulen bij hem op de stoep ziet en waarvoor wij onze ogen kunnen sluiten. Besef tegelijkertijd dat Zuid-Afrika de voedingsbodem was voor Omikron. Delta zag het levenslicht in India.

Geen welvarende Zuid-Afrikaan voelt zich veilig. Die beschermt zich met hekwerken, alarminstallaties, particuliere bewakingsdiensten en eigen schiettuig. Het helpt meestal, maar op één enkel moment helpt het niet. Als het nieuws je bereikt heeft over het noodlot dat je buurman trof, trek je maar weer een hogere muur op. Tot ze ook daar overheen komen of besluiten – zoals in Brazilië schering en inslag is – dan maar je vrouw of je kinderen te ontvoeren. Daarom gaan in São Paulo zoveel captains of industry en bankiers in een helikopter naar het werk. U bent ook bang geweest toen U in Uw mooie hotel zat op vakantie in een of ander warm land. Of als U zo rijk bent dat U die  safari kon maken met een topkeuken in het kielzog. U moest eerst worden gerustgesteld.

Ik zal een geheim verklappen: het zien van armoe went. Dat weet iedereen die werkelijk rondgestapt heeft in metropolen als Manila, Dakha of Belém. Dat is een schokkend besef en op een bepaalde manier een zelfontmaskering. Je maakt het voor iedereen alleen maar erger als je géén fietstaxi neemt of je schoenen niet op straat laat poetsen omdat je daarmee anderen vernedert. En je ertoe beperkt je fiolen van toorn uit te gieten over de corrupte politiek ter plekke.

Je komt ook zat mensen tegen die eenmaal thuis binnen het Frontex-gordijn óók nog zeggen: “Die mensen daar hebben niks. Toch lachen ze de hele dag. Ze zijn gelukkiger dan wij”. En dan in één adem erbij: “Problemen hier? Wij hebben geen problemen. Die mensen daar zouden een móórd doen voor een bijstandsuitkering. Wij zijn hier stik verwend, allemaal, vooral die werklozen!”.

Dan is het nog maar een klein stapje naar “Grenzen dicht”.

Alleen: grenzen dicht, dat gaat niet. Noord-Korea komt nog het dichtst in de buurt maar zelfs daar lukt het niet helemaal, zeker niet aan de Chinese kant. Ondanks alle interne bewaking en controles. De opgezweepte publieke opinie in Europa staart zich blind op asielzoekerscentra. Ondertussen groeit een illegale, rechteloze onderklasse die zich aan elke registratie onttrekt.

Verreweg de meeste mensen schikken zich in hun lot, wat er ook gebeurt. Slechts een paar procent neemt het leven in eigen hand. Dat is genoeg, vooral als zich leiders aandienen. Denk dan niet aan Mao, Castro, Hitler of Bin Laden. Denk eerder aan de  Taghi’s en de Escobars. Toegegeven: hun rijk is kort. Ze worden gepakt of geliquideerd maar er zijn altijd opvolgers. Wat op ons afkomt is niet de revolutie maar de chaos.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.