Waarom de PvdA faalde terwijl de Noorse Arbeiderspartij standhoudt

Door Alexander Verdoes en Sveinung Arnesen

Maandag 8 september waren Noorse parlementsverkiezingen waarbij de Arbeiderspartij (Ap) opnieuw de grootste partij werd met 28% van de stemmen. Dit staat in scherp contrast met de PvdA, die zich na de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 niet meer heeft hersteld en volgend jaar zal fuseren met GroenLinks. Dit roept de vraag op: waarom heeft de Ap zich veel beter weten te handhaven dan de PvdA?

Met behulp van data uit het Europees Sociaal Onderzoek (ESS) proberen wij deze vraag te beantwoorden. We vergelijken hoe de Nederlandse en Noorse bevolking en PvdA-kiezers en Ap-kiezers zich de afgelopen 20 jaar hebben ontwikkeld. Hoewel de Ap ook kiezers heeft verloren, is deze neergang bij lange na niet zo dramatisch als bij de PvdA. Drie factoren kunnen verklaren waarom de Ap het beter heeft gedaan dan de PvdA: een sterke vakbondsbeweging, loyaliteit van de traditionele achterban en de capaciteit om nieuwe kiezers te mobiliseren.

Een structureel verschil tussen Nederland en Noorwegen is dat meer dan de helft van de Noorse bevolking lid is van een vakbond, bijna drie keer zoveel als in Nederland, waar het aandeel bovendien dalend is. Noorse vakbondsleden vormen nog steeds de kern van de achterban: bijna 60% van de Ap-kiezers is lid van een vakbond, tegenover slechts 20% van de PvdA-kiezers.

In zowel Noorwegen als Nederland heeft de samenleving zich vergelijkbaar ontwikkeld: de oudste kiezersgroepen worden geleidelijk vervangen door Millennials en Generatie Z, het opleidingsniveau is gestegen en de beroepsstructuur is veranderd, met een sterke groei van het aandeel professionals.

De Ap is er beter in geslaagd om op deze veranderingen in te spelen. De Ap heeft nieuwe generaties kiezers aan zich weten te binden, terwijl meer dan de helft van de PvdA-kiezers babyboomers zijn. Het aandeel hogeropgeleide kiezers onder de Ap-aanhang is gestegen van 30% naar bijna 45%. De PvdA daarentegen verloor kiezers onder alle opleidingsniveaus en wist de groeiende groep hogeropgeleiden niet aan zich te binden. Ook het aandeel professionals onder Ap-kiezers is gestegen van 17% naar bijna 35%. Bij de PvdA is in termen van beroepsstructuur de samenstelling van de achterban nauwelijks veranderd.

De PvdA heeft, net als veel andere sociaaldemocratische partijen in Europa, een groot deel van haar electoraat verloren. De Ap daarentegen is nog steeds de grootste partij van Noorwegen. Het relatieve succes van de Ap kan worden verklaard door de band met een sterke vakbond, loyaliteit van de achterban en het vermogen om nieuwe kiezersgroepen aan zich te binden. Daarnaast spelen ook andere factoren een rol, zoals de relevantie van nieuwe politieke conflicten, het partijsysteem, ideologische positionering en politiek leiderschap. Deze factoren staan waarschijnlijk in wisselwerking met de achtergrond en het gedrag van kiezers.

Alexander Verdoes
Onderzoeker ESS, Universiteit van Bergen, Noorwegen

Sveinung Arnesen
Coördinator ESS Noorwegen, Universiteit van Bergen / NORCE