Waarom gaan wij creatief om met de waarheid tegenover onze kinderen?

Terwijl ik in de trein naar buiten staarde en genoot van het polderlandschap dat voorbij raast, werd ik ongewild getuige van een herkenbaar gesprek tussen een moeder en haar dochtertje, wat tegenover me plaats vond. Het ging over wat ze die avond zouden gaan eten. Dochterlief was duidelijk niet gediend van het vooruitzicht dat het gezin die avond spinazie voorgeschoteld kreeg. En ze liet dat duidelijk merken. Toen zei de moeder: “Spinazie is goed voor je. Daar word je groot en vooral sterk van.” Waarop de dochter fel reageerde: “Dat is niet waar en dat weet je best. Waarom lieg je altijd tegen me?”

Adamsappel Ik moest aan een verhaal denken dat mijn vader vroeger vertelde toen ik een jaar of zes was. Op een ochtend wees ik naar zijn adamsappel en vroeg wat het was. En waarom die van van hem groter was en duidelijker te zien dan bij mijn moeder. “Lang, lang geleden was er een man die heel gemeen deed tegen zijn vrouw. De vrouw wilde wraak nemen en toen de man eindelijk in een diepe slaap was gevallen, sloop ze heel stilletjes met een grote mes in haar handen naar hem toe en probeerde zijn keel door te snijden. Op het moment dat het mes een kleine snee in zijn keel had gezet, werd de man wakker en kon de aanslag op zijn leven voorkomen. Maar hij had wel een goed zichtbare snee in zijn keel, wat later een bobbel werd. Sindsdien hebben alle mannen diezelfde bobbel om eraan herinnerd te worden niet gemeen tegen je vrouw te doen.”

Ik heb het verhaal jarenlang geloofd. Totdat ik in een boek las wat een adamsappel echt was. En zo waren er meerdere verhalen die hij vertelde en die ik blindelings geloofde. Zo was ik er heilig van overtuigd dat hij zo slim was omdat hij elke dag een bladzijde uit een boek oppeuzelde, maar dat ik dat niet na mocht doen totdat ik een bepaalde leeftijd had bereikt. Anders zou het niet werken. De leugenaar. En voordat iemand gaat stuiteren over de hardheid, het geweld of het bloedige van het verhaal van de mes op de keel, wil ik graag refereren aan sprookjes als Roodkapje, waar de buik van de wolf door de jager wordt opengesneden om oma te redden.

Effecten Liegen tegen onze kinderen; we doen het als volwassenen allemaal weleens. Van kleine, persoonlijke anekdotes, tot aan legenden, mythen, sprookjes en overige volksverhalen. Klaas Vaak, kabouters, elfen, de Tandenfee of het Zandmannetje. Ouders weten hun kinderen ook vaak te misleiden met broodjeaapverhalen, zoals mijn vader vaak deed. En zoals ik dat nu ook doe ten opzichte van mijn zoontje. Kinderen iets anders voorschotelen dan de waarheid. Hoe werkt dat dan? Waarom doen we dat en wat zijn de effecten?

Het moment dat je te horen krijgt dat Sinterklaas niet bestaat, kan heel teleurstellend zijn. Hoe moreel verantwoord is liegen tegen onze kinderen? En in hoeverre schaadt zulk bedrog de kinderziel? Er zijn meerdere studies geweest naar de effecten van liegen tegen kinderen. Zoals die van emeritus hoogleraar genderstudies Van Essen en intercultureel pedagoog Van Bergen uit 2016, of deze uit 2008. Hieruit blijkt dat liegen tegen kinderen oneerlijke kinderen kweekt. En toch zijn er genoeg wetenschappers die menen dat door kinderen in de maling te nemen, je de harde werkelijkheid weg houdt van kinderen. “Sinterklaas kan bijvoorbeeld worden ingezet om met angsten te leren omgaan.”

Nee, geloof me: ik wil hier absoluut niet de beruchte discussie over de Goedheiligman en zijn helper, via een andere weg gaan oprakelen. Dat laat ik graag over aan anderen. Ik wil weten waarom wij volwassenen creatief met de waarheid om gaan, tegenover onze kroost. En daarover in gesprek gaan met anderen. Ikzelf denk namelijk dat wij volwassenen ‘het magisch denken’ gewoon heel erg missen. We verlangen ernaar terug en willen onze kinderen de magie geven die wij toen zo fantastisch vonden. Om te compenseren. Om er zelf ook weer van te genieten. En daar is eigenlijk niks mis mee.

Vanaf dit weekend gaat er een jeugdtheatervoorstelling het land in, genaamd ‘De Jokkebrokker’. De voorstelling gaat over de waarheid en de leugen. En over de vraag of verbeelding nu het eerste of het tweede is. Regisseur Floris van Delft (WAT WE DOEN) wil hiermee, en middels allerlei randprogramma’s zoals workshops,lezingen en comedy-middagen, antwoord vinden op de vraag of liegen tegen kinderen een functie heeft. En zo ja, welke?

Ik heb zoonlief beloofd dat we naar die voorstelling gaan, omdat hij dat leuk vindt. Én omdat ik diezelfde vraag van de regisseur ook aan mijn eigen persoontje stel. Telkens wanneer ik mijn zoon weer een broodjeaapverhaal voorschotel. Waar hij overigens steeds minder in trapt. Pech voor mij.

Cc-foto: Claudia Heidelberger