Waarom grote kunstenaars en schrijvers groot blijven ook als zij klootzakken en verraders zijn

Waarom Özcan Akyol Céline en Chris Brown met gerust hart mag bewonderen.

Özcan Akyol zette zich in Zomergasten met succes neer als een jongen die zich uit het achterstandsmilieu omhoog heeft gewerkt maar nog steeds last heeft van de naweeën. Hij deed dat zoals zijn gewoonte is, in boekentaal met complete zinnen en daarop aansluitende grammaticaal kloppende bijzinnen. Een van de weinigen die dat ook zo goed kon in de Nederlandse literatuur was Anton van Duinkerken, hoewel de hoorcolleges die hij als hoogleraar aan de Nijmeegse universiteit gaf, de meeste studenten dik tegenvielen. Van Duinkerken vierde zijn triomfen als gelegenheidsspreker, Özcan Akyol is altijd zo. Dankzij deze flue de bouche kon hij interviewster Griet Op De Beeck gemakkelijk overspoelen. Ze kwam zelden verder dan aangeefster van het beeld dat Akyol wilde schetsen: een klassenmaatschappij waarin de kleinen klein gehouden worden maar uitzonderlijke personen toch voor het voetlicht verschijnen. Het was aan ons in de huiskamer om te concluderen dat de eerste zomergast van het jaar 2025  ook tot deze categorie behoorde.

Eenmaal probeerde Greet Op De Beeck door de voorstelling heen te breken. Dat was toen Özcan Akyol de Hiphop-kunstenaar Chris Brown als een held en een buitenstaander presenteerde, terwijl hij een afschuwelijke bully en vrouwenmishandelaar is. In een moeite door begon zij over Matthijs van Nieuwkerk, de gevallen TV-grootheid met wie Akyol het goed kan vinden. Hij werd daar meteen nijdig van en Op Den Beeck trok zich terug. Ze gaf toe dat Matthijs van Nieuwkerk wel lang genoeg van het scherm verbannen was geweest. Daarna rangeerde Özcan Akyol terug naar het spoor, dat hij ongetwijfeld voor de uitzending al had gelegd. Daardoor kwamen hij noch Op De Beeck aan een nadere analyse toe van wat hij tegelijkertijd poneerde: kunstwerken worden er niet minder om als de maker zich verachtelijk of gewelddadig gedraagt. Reis naar het Einde van de Nacht blijft een meesterwerk ook al was auteur Céline een antisemiet, een nazi en een collaborateur.

Het hoeft allemaal geen dilemma te zijn als je de situatie maar goed analyseert. In Céline veroordelen wij niet de romancier maar de landverrader. Matthijs van Nieuwkerk heeft bij Het Parool en BNNVARA bijna twintig jaar leidinggevende posities ingenomen. Hij heeft laten zien dat hij dan ontspoort. Dit neemt niet weg dat onder zijn verantwoordelijkheid een goede krant en goede televisie zijn gemaakt. Het Parool en al die talkshows waren ongetwijfeld beter geweest als Van Nieuwkerk zich niet standaard (maar wel achter de schermen zonder camera´s erbij) als een bullebak had gedragen. Daarmee heeft hij ondergeschikten diep ongelukkig gemaakt. Dat is echter niet het enige probleem met dit type leider. De ondergeschikten van zo'n bullebak streven niet meer naar topkwaliteit, zij proberen uitbarstingen van de bullebak te voorkomen door een bepaald gedrag en door bepaalde opmerkingen voor zich te houden. Dat schaadt de kwaliteit van het product. De bullebak zelf loopt ondertussen met zichzelf te pronken. Hij stelt hoge eisen aan zichzelf maar ook aan anderen. Als je dat over iemand hoort, weet je dat je beter uit de buurt kunt blijven.

Bullebakken zijn niet onkwetsbaar als zij zelf bazen boven zich hebben. Was Van Nieuwkerk de enige eigenaar geweest van Het Parool of van BNNVARA, dan had hij zijn gedrag kunnen voortzetten tot hij erbij neerviel. Critici van je gedrag negeer je of je verwijdert ze uit je omgeving. Matthijs van Nieuwkerk had echter superieuren die hem uiteindelijk hebben gecorrigeerd omdat ze vanwege alle ophef bang werden voor hun eigen hachje. Daarom verdween hij van het scherm. Is dat terecht? Waarschijnlijk niet. Hij heeft door zijn eigen gedrag bewezen dat zijn talenten en leidinggeven geen geschikte combinatie zijn. Hij is ongetwijfeld in staat op het TV-scherm grote prestaties te leveren maar niet als baas. Nogmaals: als Van Nieuwkerk de kans krijgt de baas te spelen, komen zijn toxische eigenschappen naar boven. Bullebakken leren nooit af om bullebak te zijn ook al wandelen ze van hier naar Santiago de Compostela om hun zonden uit te boeten.

En Chris Brown maakt spannende clips ook al is hij een vrouwenmishandelaar en dáár moet hij op worden aangepakt.

Het is allemaal niet zo ingewikkeld als je goed analyseert waar je precies mee te maken hebt.

Tegelijk dacht ik aan Rutte, die tien jaar terug zei dat slachtoffers van discriminatie zich maar moesten invechten. Hadden we daar op zondagavond een voorbeeld van gezien?

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de waarheid vermalen door het naderen van de verkiezingsstrijd