Waarom laten we ons meeslepen in de ramkoers van Trump?

De NAVO is heel raar. Aan de ene kant verwacht je dat een bondgenootschap voor veiligheid zorgt. Maar met de VS als de grote baas sleept de NAVO ons mee naar chaos en gevaar. Dit is geen partnerschap, maar een gedwongen huwelijk met een roekeloze, machtsbeluste mogendheid die zich niks van internationale verdragen aantrekt. 

Sla een willekeurige krant open van de afgelopen 75 jaar, en je zult meestal wel een bericht tegenkomen waaruit blijkt dat de VS een desastreuse buitenlandpolitiek voert, gebaseerd op zero-sum eigenbelang en een wereldbeeld van wij tegen zij. Dat Europese landen bij dat 'wij' horen is een misverstand. Het is al decennialang America First. Maar dat we onveiliger zijn door de acties van de VS is wel een gegeven. En dat we ons niet uit deze toxische relatie ontworstelen maar juist een godsvermogen meer aan belastinggeld uit gaan geven aan (met name Amerikaanse) wapens, is meer dan verontrustend. Als dit over een relatie tussen mensen zou gaan, zou je het ziekelijk noemen.

Veiligheid heeft twee vormen. Je kunt hoge muren bouwen en de straat op gaan met een mes op zak. Je wapent je, maar maakt de wereld zelf niet veiliger, integendeel. Dit is veiligheid door afscheiding. De andere vorm gaat juist om verbinding. Als je de ander kent, begrijpt en in contact staat, vind je manieren om conflicten te voorkomen. Ook als een land, een cultuur of mogendheid anders is dan de onze en ergens in de verte ligt, is er een wereld aan relaties en connecties om te onderhouden, te voeden. Dat is niet altijd makkelijk. Maar je kunt het oefenen met zorg en aandacht. 

Er is een hele generatie voorbij gegaan waarin we de kunst van diplomatie lijken te zijn vergeten. Het Amerikaanse idee van onderhandelen en internationale strategie is gebaseerd op game theory, het idee dat de politiek een soort schaakspel is. Je kunt dreigen, bluffen, verleiden, liegen of intimideren - niet om samen te leven, maar om te winnen.

Er is ook een hele generatie voorbij gegaan waarin we dachten dat flink handeldrijven een goede vorm is om internationale relaties mee te onderhouden. Sinds de jaren ‘90 was het verhaal: het vrije Westen heeft onder Amerikaanse leiding de Soviet Unie 'verslagen', en dat was vanwege onze welvaart. Dus zolang we economisch doordraven, zijn 'we' heer en meester. Het is een beeld waar we nog steeds aan vasthouden. Maar klopt dat wel? 

Handel is geen vrede. Het aandeelhouderskapitalisme dat met financiële, politieke en militaire structuren de hele wereldeconomie in een houdgreep kreeg, is competitief, berekenend, meedogenloos. Niet bepaald een voorbeeld van hoe je respectvol samenleeft. Multinationals overtreden wetgeving, ontduiken belasting en verplaatsen hun productie naar plekken met de laagste lonen. Ze spelen hun leveranciers, werknemers en zelfs landen tegen elkaar uit. Zo laten ze zien dat de huidige economische machine geen begrip en verbinding brengt, integendeel.

Oorlog, onderdrukking en conflict zijn van alle tijden. Toch is er nu iets wezenlijks anders aan de hand. We zijn in een tijd beland waarin er een wereldwijde transactionele cultuur is ontstaan onder druk van de VS. Een houding waarin niet de relaties (die complex zijn en kennis, begrip en aandacht vragen), maar transacties (die berekenend zijn en vaak vol met intimidatie en chantage zitten) centraal staan.

Wat op persoonlijke schaal voelbaar is wanneer een samenleving uit losse consumenten en individuen bestaat en solidariteit, gemeenschap en burgerschap er niet meer toe doet, is nu ook op wereld-niveau aan de hand. De Europese waarden, cultuur en geschiedenis - met alle complexiteiten en zwarte kanten - worden door het NAVO-lidmaatschap uitgehold en platgeslagen onder druk van Amerikaanse chantage.

En nu de economische orde wankelt, het bommen regent in het Midden-Oosten, Poetin tekeer gaat in Oekraïne en de VS nu ook openlijk niet langer te vertrouwen is, komen onze leiders met een antwoord dat ontluisterend is in armoede: burgers, koop een noodpakket (want je bent op jezelf aangewezen) en overheid, laten we heel veel wapens aanschaffen.

Het is daarom tijd voor een vredesbeweging die tegelijkertijd een culturele opstand is. Een Europese opstand van waarden, van fundamentele principes waarin het vermogen om contact te maken, verbinding te leggen, verschillen te waarderen en elkaar te leren kennen centraal staat. Dat rijmt niet met het NAVO-lidmaatschap, maar vraagt om een goede Europese samenwerking, zeker ook op defensie gebied, zonder verstorende rol van de VS.

Er wordt gezegd dat je in tijden van vrede je op oorlog moet voorbereiden. Welnu: laten we ons in tijden van oorlog voorbereiden op vrede.