Waarom radicaal-rechts wint: een spiegel voor het midden

Europa verschuift naar rechts. En toch lijken we vaak weg te kijken. Het is geen toevallige golf; het is een spiegel. Een spiegel die laat zien dat veel burgers zich niet meer gehoord voelen.

Recent won Andrej Babiš in Tsjechië met een ruime meerderheid. Hij kondigde meteen aan uit klimaatafspraken te stappen en de steun aan Oekraïne te verminderen. Ook elders groeit de steun voor partijen aan de rechterkant: van Duitsland tot Frankrijk, en zelfs Nederland worstelt met politieke instabiliteit door asielmaatregelen.

Waarom voelen zoveel Europeanen zich niet meer thuis in het politieke midden? Natuurlijk spelen migratie, economische onzekerheid en globalisering mee. Maar het gaat dieper: veel mensen ervaren politiek als theater, waarbij de uitkomst al vaststaat. Beslissingen over Europa, energie of schulden lijken ver weg en ondoorgrondelijk. Het gevolg is een groeiend wantrouwen. Wie zich niet gezien voelt, zoekt een stem die wél luistert.

Bij historische vergelijkingen zijn altijd voorzichtigheid geboden, maar het verleden kan waarschuwen. In de jaren dertig bood politieke verdeeldheid ruimte aan nieuwe, radicaal-rechtse bewegingen. Gevestigde partijen negeerden de zorgen van burgers, veroordeelden de extremen, maar boden weinig echte alternatieven. Politieke onvrede zoekt een uitweg – negeren werkt zelden.

Het verhaal van Trump illustreert dit in modernere context. Zijn verkiezing kwam niet uit het niets. Tussen 2000 en 2016 verloor de Amerikaanse middenklasse koopkracht, terwijl de top juist vooruitging. Veel kiezers voelden zich genegeerd. Trump sprak hun zorgen uit, ongeacht of zijn oplossingen wenselijk waren. Europa herhaalt die fout: we wijzen op de fouten van radicaal-rechts, maar weinig politici erkennen wat zij zelf hebben laten liggen.

Misschien hebben we te lang gedacht dat onze waarden universeel zijn. Misschien hebben we vergeten uit te leggen waarom we kiezen wat we kiezen. En misschien hebben we te weinig geluisterd naar degenen voor wie verandering niet vanzelfsprekend is, maar ingrijpend.

Europa staat op een kruispunt. Het verhaal van samenleven, van gedeelde belangen, moet opnieuw worden verteld – niet in Brussel, maar in de buurten en steden waar mensen zich vergeten voelen. Dat vraagt erkenning, herverdeling en bovenal echte dialoog. Niet om te overtuigen, maar om te begrijpen: wat is er in jouw leven veranderd de afgelopen tien jaar?

Binnenkort stemmen we opnieuw. Er zullen woorden klinken over verbinding en begrip. Maar woorden alleen zijn niet genoeg. Durven we echt te luisteren? Durven we lasten eerlijk te verdelen en de democratie betekenisvol te maken? Of herhalen we over tien jaar hetzelfde verhaal opnieuw?