Waarom Tante Theodora is ontstaan

Rechtse mensen projecteren van alles op Theo van Gogh en Pim Fortuyn, maar klopt het wel wat zij projecteren?

Mag een politicus wel ‘prutser’ of ‘huichelaar’ zeggen? Is dat wel fatsoenlijk genoeg? Polariseerde Frans Timmermans daar niet te veel mee? Dat was wat de media zich afvroegen. GL/PvdA zou ‘radicaliseren’. De SP zou ‘op de communistische tour’ zijn met hun voorstel voor een erfbelasting. Met stomme verbazing zat ik te kijken hoe ontzettend tuttig een land was geworden dat zichzelf voorop waant als het om vrijheid van meningsuiting gaat.

En toch is het mechanisme niet nieuw. Wie structurele ongelijkheid aankaart, wordt zelden op inhoud aangevallen — altijd op toon. Het is een beproefde tactiek: je depolitiseert kritiek door haar ‘onfatsoenlijk’ te noemen, zodat je nooit inhoudelijk hoeft te antwoorden. ‘Tone policing’, noemen ze dat in activistische kringen. De onderdrukte wordt niet gehoord, maar gecorrigeerd. De woede van de machtelozen wordt gediagnosticeerd als probleem, terwijl de misstanden die tot die woede leiden ongemoeid blijven.

In die zin is de verontwaardiging over het woord ‘prutser’ geen incident, maar een symptoom. Een moraal die alleen geldt voor links, is geen moraal, maar een muilkorf. Timmermans zou polariseren. De SP zou doorslaan. Maar ondertussen retweet VVD’er Mark Smits, Gelders Statenlid, openlijk racisme, seksisme en complottheorieën — zonder dat iemand in zijn partij ingrijpt. Sterker nog: toen kritisch platform Doorbraak daar iets van zei, kreeg het een juridische dreigbrief — verstuurd door het incassobureau van Smits zelf. Het bedrijf waarvan hij directeur is. Geen Kamervragen. Geen verontwaardigde talkshowtafels over ‘de toon’. Geen partijvoorzitter die zich distantieert. Maar het woord prutser? Dát zou dan het echte probleem zijn.

Juist vanwege die scheve verontwaardiging vond ik het tijd om rechts een spiegel voor te zetten van een erfenis die zij zelf willen claimen. Zo is het typetje Tante Theodora geboren. Hoe leuk is het nog om te schofferen, als de boemerang ineens terugkomt? Ik ben eerst het hele archief van De Gezonde Roker doorgelopen, om Theo van Gogh te begrijpen. Hoe dacht hij? Wat dreef hem? Welke nihilist gaat anderen de les lezen over hun gebrek aan moraal? Grofgebekt zijn en tegelijkertijd kwetsbaar zijn, terwijl hij zich voor laat staan op zijn belezenheid? Anti-establishment en tegelijkertijd het establishment zijn.

Zo kan ik me ook helemaal voorstellen dat hij in een werkgrot achter zijn computer kroop, waar je spontaan longkanker van zou krijgen als je als niet-roker daar een stap binnen zette, terwijl er overal blikjes bier op zijn bureau liggen en boekenkasten als hoge torens tegen de muren staan.

Ergens vond ik het juist wel mooi om te zien dat hij net zo ongeduldig was als Vincent van Gogh zelf. En dat zijn zoon Lieuwe datzelfde ongeduld heeft. Blijkbaar is dat een familietrek — en in die rauwheid zit soms iets charmants. Maar tegelijkertijd zag ik ook hoe dat ongeduld toen maar ook nu bewust werd ingezet om haat te normaliseren. Nog niet eens altijd door hemzelf, maar vooral anderen die wilden meeliften op zijn succes.

Om te kunnen slaan onder het mom van eerlijkheid en benoemen van problemen. In hoeverre is de erfenis die zij willen claimen daadwerkelijk van hun? Theo van Gogh wás rafelig — in vorm, in toon en moraal. Dat was een bewuste keuze: zijn chaos wás zijn ideologie. Om een moment te creëren dat de lezer of kijker zich afvraagt: mag ik dit grappig vinden en waar ligt de grens?

Nu draai ik dat om, juist om macht aan te vallen in plaats van minderheden. Dat is precies waarom ik Tante Theodora zo schreef: taal mag rauw zijn, maar werd vooral een wapen om naar beneden te trappen. Daarom kon ik met zelfspot grappen over gender maken — juist als eerbetoon. Mogelijk dat critici nu denken dat ik zelf trans ben, en eigenlijk vind ik dat wel prima. Ik zie er namelijk geen schande in.

Dat is best een uitdaging als perfectionist, want je moet uitkijken dat je de rafeligheid van Theo van Gogh niet te perfect wil doen. Toch denk ik dat door de columns heen er groei gaat komen. Wat ik spiegel met Tante Theodora is niet alleen de stijl, maar de dubbele standaard: dat hun schofferen zogenaamd ‘eerlijk’ is, en dat onze kritiek wordt weggezet als onfatsoenlijk. Terwijl zij de vrijheid van meningsuiting claimen als vlag op hun boot, maar zelf zinken zodra een ander die vrijheid óók opeist.

Wat een ‘kijk mij er eens belezen termen in gooien’ column. Vervolgens geeft hij toe Theo van Gogh nooit gelezen te hebben, maar wanneer werd Theo van Gogh beschuldigd van elitarisme? Het valt pas op wanneer een links iemand hem kopieert, wat exact mijn punt mijn punt over een dubbel moraal illustreert. ‘"Mensen" zoals Elianne van Turennout zijn het probleem. Wanneer gaan we dit linkse probleem eens definitief oplossen?’ Sorry moppie, ik ben te zuurlinks om op te lossen in zoutzuur, maar leuke bedreiging.

Ook kreeg ik de op zich goede vraag in hoeverre het ethisch is om te schrijven uit het perspectief van een dood persoon. Aangezien men ook de spot drijft met Jezus en Mohammed, die ook geliefd zijn vanwege hun erfenis, waarom zou de profeet van het nihilisme buiten schot moeten blijven? Om even een citaat uit mijn column te pakken: “En dat is het fijne aan doden, Lale: je kunt er alles op projecteren. Ze praten toch niet terug, tenzij er een halvegare fotografe er een kunstzinnig archetype van maakt.”

Rechtse mensen projecteren namelijk van alles op Theo van Gogh en Pim Fortuyn, maar klopt het wel wat zij projecteren? Het is niet alsof die mannen kunnen reageren vanuit hun graf. Daarom kun je Theo van Gogh net zo goed een transvrouw genaamd Tante Theodora maken, want wij weten helemaal niet wat een alternatieve toekomst ons had gebracht.

Als rechtse opiniemakers Theo tot hun mascotte maken, waarom zou ik dan niet zijn stem lenen om iets anders te zeggen? Wie bepaalt wie toegang heeft tot het geheugen? Tot het erfgoed? Is het pas ‘respectloos’ als het wringt met de machtsstructuur waar jij zelf onderdeel van bent? Jezus, Mohammed, Boeddha, Marx: allemaal worden ze gerepresenteerd, verdraaid, hergebruikt — eeuwenlang. Waarom zou Theo dan onaantastbaar zijn?

De ironie is ook nog eens, dat Theo niet degene is die ik bespot. Het is de gretigheid waarmee rechts zijn naam kaapt voor hun eigen project, terwijl ze nooit zijn boeken lezen. Zijn stijl claimen zonder zijn twijfel. Zijn grofheid zonder zijn kwetsbaarheid. Zijn dwarse intelligentie zonder zijn eigenzinnigheid. En dan boos worden als iemand dat project onderbreekt met een spiegel.

Als een linkse politicus zegt wat hij denkt, is hij ‘radicaal’. Als een rechtse politicus zegt wat hij denkt, is hij ‘recht door zee’. Als Timmermans zegt dat Diederik Boomsma “een huichelaar” is, moet hij zich matigen. Maar als Caroline van der Plas zegt dat activisten in een dwangbuis thuishoren, wordt dat verkocht als boerenverstand.

En de media? Die houden dit verschil ijverig in stand. Want framing verkoopt beter dan nuance. En de symmetrie-reflex — het krampachtige streven naar ‘beide kanten belichten’ — zorgt ervoor dat zelfs haatdragende uitspraken worden afgewogen alsof ze deel uitmaken van een legitiem debat. Alsof “minder Marokkanen” en “stop fossiele subsidies” twee kanten van dezelfde medaille zijn.

We zouden eens moeten zeggen wat we denken. Niet ondanks het politieke klimaat, maar juist vanwege het politieke klimaat. Niet met haat, maar met woede. Niet om te beledigen, maar om de façade te breken.

Want als links geen “prutser” meer mag zeggen, terwijl rechts complete bevolkingsgroepen mag ontmenselijken — dan is het geen fatsoen dat gevraagd wordt, maar onderwerping. En dat spel speel ik niet mee. Niet met Tante Theodora. Niet als mezelf.