Waarom Zomergast Sandra Phlippen zo irriteerde

Zij begrijpt niet wat armoede in de kern betekent. Wat het wezenlijk element is als je net rondkomt en elke financiële tegenwind een ramp betekent.

De burgerlijke pers – van NRC Handelsblad tot en met de Groene – was content met dr. Sandra Phlippen, de tweede Zomergast van dit televisieseizoen. Op de sociale media was veel kritiek en ergernis te vinden. 

Hoe kwam dat? Sandra Phlippen geniet een zekere bekendheid omdat zij regelmatig in talkshows de economie mag duiden. Aanvankelijk als redacteur van het Algemeen Dagblad, de laatste jaren omdat zij hoofdeconoom werd bij de ABN AMRO. In haar manier van doen ontbreken de hete aardappel en de arrogantie die bij types als Neelie Kroes of Ankie Broekers-Knol tot een onmiddellijke zelfontmaskering leidt. 

Toch wekte haar optreden afgelopen zondag irritatie. De hele avond door benadrukte Sandra Phlippen dat alles wel heel complex geworden was in staat, economie en maatschappij. Daardoor haakten veel mensen af. Zij snapten het niet meer, gingen op hun gevoel af en vielen dan in handen van populisten. Ik herinnerde mij een definitie die ik in 1967 tijdens een excursie van Kleio, de studievereniging van de studenten geschiedenis aan de UvA, van een jaargenoot had geleerd: "Een regent is iemand die denkt dat de mensen niet weten wat goed voor hun is. De regent weet dat wél". Mevrouw Phlippen kwam heel dicht in de buurt van die omschrijving. Zij doorziet de complexiteit van de dingen immers en is in staat alle facetten van de diamant in onderling verband te zien. Jan Lul van de Hoge Bomen komt daarentegen niet verder dan de conclusie dat het allemaal een grote klerezooi is. 

Aan het begin van de uitzending al gaf Sandra Phlippen een voorbeeld: je kunt Shell wel aanwijzen als boosdoener in de klimaatcrisis maar de aandeelhouders zijn voor een belangrijk deel pensioenfondsen. Eat that, pensionados. 

Daarna zei zij iets niet. Gepensioneerden zijn wel de laatsten die mogen bepalen wat er met hun centen gebeurt. Ze kunnen hoogstens leden aanwijzen voor een machteloos adviesorgaantje. De dienst in de pensioenfondsen wordt door dezelfde categorie personen uitgemaakt als in het grote bedrijfsleven: gefortuneerde netwerkers, topmanagers, bankiers, verdienstelijke politici die na ministerschappen serieus willen cashen, leiders van belangenorganisaties. Er zijn genoeg argumenten aan te voeren voor de stelling dat gepensioneerden zich terecht bekocht mogen voelen. Maar zover ging mevrouw Phlippen niet in haar analyse. 

Halverwege de uitzending raadde zij alle werkenden aan elke vijf jaar ontslag te nemen en dan zes maanden thuis te blijven om na te denken. Daarna kon je opgefrist een nieuwe baan nemen. Er was een onderbreking door presentatrice Janine Abbring nodig, voor zij zich realiseerde zij zich dat dit niet voor iedereen is weggelegd. Daarvoor moet je immers liggende gelden en/of een rijke partner hebben. Daarover beschikt Sandra Philippen in de persoon van prof. dr. Robert Dur, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en voorzitter van de Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde, die hij in al zijn uitingen aanduidt als de Royal Dutch Economic Association. 

Ook hier vertelde mevrouw Phlippen iets niet. Of zij wist het niet, maar dat is onwaarschijnlijk. In de jaren tachtig propageerde prof. dr. Louis Emmerij, rector van het Institute of Social Studies, de invoering van sabbatsjaren voor alle werknemers. Hij had die ideeën in 1978 al neergelegd in de publicatie "Volledige werkgelegenheid door creatief verlof". 

Voor de duidelijkheid: het was betaald verlof voor alle werknemers. Emmerij rekende voor waarom dat een zeer zinnige investering was die zich op velerlei manieren zou terugbetalen. Hoe je creatief verlof voor iedereen mogelijk kon maken, daarover had mevrouw Phlippen niets te melden. Steeds kwam zij weer terug op de complexiteit der dingen.

Je zou zeggen: mevrouw, ontwar nu eens die kluwen van ingewikkeldheden voor ons simpele zielen en eenvoudigen van geest. Neem ons mee op uw vlucht. Wij staan op de ski's, u bestuurt de speedboat van Uw intelligentie. 

Maar zover ging zij niet. Haar enige recept: het is aan de overheid het kapitalisme zo te reguleren dat uitwassen worden voorkomen. De klimaatcrisis gaat ons allen raken. Wat we nodig hebben, is ondernemerschap. 

Asjemenou, was dat even een conclusie! Nou daar sta je van te kijken, hoor!

Toch was dat niet wat – althans bij mij - de meeste irritatie gaande maakte. Sandra Phlippen begrijpt niet wat armoede in de kern betekent. Wat het wezenlijk element is als je net rondkomt en elk financieel tegenwindje – hoe zwak ook –  een rámp betekent. Dan sta je steeds met je rug tegen de muur. Je kunt niet plannen. Je kunt geen beleid ontwikkelen om uit de misère te komen. Zoiets lukt niet als je moet kiezen tussen het betalen van de huur en de ziektekostenverzekering. Dat is onmogelijk. Je hebt geen enkele bewegingsvrijheid. Je bent een speelbal. Je leeft niet. Je wordt geleefd. 

Veel voorbeelden daarvan zijn te vinden in het laatste pre-advies van de Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde, getiteld Ongelijk Nederland, een Drieluik over Migratie, Onderwijs en de Coronacrisis (.pdf). Tegelijk krijgen lezers de indruk dat de geleerde auteurs – onder wie Sandra Phlippen zélf – scheren langs die kern: als je arm bent, kun je geen kant op. 

Dan heb je niks aan verhalen over de complexiteit van de samenleving en hoe jij dan afhaakt omdat je de verbanden niet ziet. De samenleving als geheel koopt net zo goed weinig voor dit soort redenaties. Juist omdat Sandra Phlippen niet in de gaten heeft hoe geldgebrek en totale machteloosheid onverbrekelijk met elkaar verbonden zijn. Pak dat aan en mensen kunnen zichzelf redden. Dat maakte haar optreden zo irritant. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.