Wanneer ben je journalist?

Dit is weer een stukje om te lezen.

Deze week schreef Rocher Koendjbiharie hier op Joop.nl een bijdrage over de vraag: "Wie bepaalt wat journalistiek is?" Hij deed dat naar aanleiding van een vervelend akkefietje met de NTR. Die wilde hem ondanks zijn columns en andere publicaties niet aanduiden als "journalist" maar als "activist".

Koendjbiharie maakt daar terecht bezwaar tegen. Hij beëindigt zijn bijdrage aldus:

"De journalistiek kan zelden volledig neutraal zijn en wordt vaak gevormd door de maatschappelijke en politieke context waarin zij opereert. In plaats van te streven naar een onbereikbare objectiviteit, zouden we moeten focussen op waarheidsgetrouwheid, onafhankelijkheid en transparantie in de journalistiek. Dit vraagt om een heroverweging van wat het betekent om een journalist te zijn en wie de autoriteit heeft om deze definitie vast te stellen.

Uiteindelijk kan een meer inclusieve en diverse benadering van journalistiek bijdragen aan een rijker en meer genuanceerd beeld van de werkelijkheid, wat essentieel is voor een gezonde democratische samenleving."

Hier zijn wel wat kanttekeningen bij te maken. Een discussie over wie de autoriteit heeft te bepalen wat het betekent om journalist te zijn, is levensgevaarlijk. Autoritaire regimes houden er erg van de journalistiek tot een beschermd beroep te maken. Je moet er een bepaalde opleiding voor doorlopen en/of toegelaten worden tot de beroepsgroep. Dat is een prima manier om onwelgevallige elementen uit te sluiten en derhalve uit den boze.

Wat de definitie is van het begrip journalist, hoort voort te komen uit het algemeen spraakgebruik. Sinds jaar en dag verstaat men hieronder iemand die met regelmaat zich met het geschreven woord, geluid en/of beeld laat gelden in media en/of op het internet met name als deze daar een broodwinning van maakt. Dat is voldoende.

Nu heb je journalisten in alle soorten en maten. Een heel bijzondere variant zijn de verslaggevers. Zij proberen zo precies en zo eerlijk mogelijk weer te geven wat zij waarnemen met uitsluiting van hun eigen meningen, vooroordelen en levensbeschouwingen. Mijn leermeester Henk Bakker noemde verslaggeving de hoogste vorm van journalistiek. Het is in ieder geval de moeilijkste. Een column met een mening erin maken is een fluitje van een cent. Dat weet ik. Ik doe het een paar keer per week. Gebeurtenissen zo beschrijven dat je lezers ze voor hun geestesoog zien, dat is pas lastig. Het schijnt dat eerstejaars op een journalistenopleiding vroeger weleens de opdracht kregen precies op te schrijven hoe je een zacht gekookt eitje pelt en vervolgens opeet.

Er bestaan nog meer genres. Veel journalisten schrijven reportages en schetsen, waarin hun eigen visie en opvattingen doorklinken. Daar is niets tegen als dit maar duidelijk genoeg is voor de lezers, die vervolgens hun eigen positie kunnen bepalen ten opzichte van de behandelde materie. Datzelfde geldt voor columnisten en auteurs van achtergrondartikelen. Tussen beide genres is geen duidelijke grens. Opnieuw: lezers hebben er recht op te weten wat voor vlees zij in de kuip hebben. Twee voorbeelden: Nausicaa Marbe en Leon de Winter van De Telegraaf.

Verder heb je goede, matige, slechte, eerlijke, oneerlijke en leugenachtige journalisten. Het is een vrij land.

Een opmerking tot slot: goede journalisten stellen zich uitsluitend in dienst van hun publiek.  Dat willen ze bedienen met informatie, achtergronden en/of meningen. Lezers, luisteraars en kijkers nemen die tot zich voor hun genoegen, om hun eigen wereldvisie weerspiegeld te zien of om er wat van te leren. Vaak is het een combinatie hiervan.

Tenslotte kiest een deel van het publiek voor media en journalisten omdat zij zich zo graag aan hen ergeren. Toen ik nog spoorstudent was ver voor het internet, ging ik altijd in de coupés op zoek naar een achtergelaten Telegraaf vanwege de naar mijn idee verfoeilijke opvattingen door columnisten als Leonhard Huizinga of Jacques Gans naar voren gebracht. Heerlijk was dat. De koffie in mijn bekertje klotste zowat over de randen want die kon je toen in de trein nog kopen.

Het kan gebeuren dat journalisten of hun media bij veel consumenten – zal ik maar zeggen – een goede naam krijgen. In dat geval komt het voor dat machthebbers rekening met ze gaan houden omdat ze vermoeden dat ze met hun artikelen de mening van de kiezers beïnvloeden. Dat is een leuk bijproduct maar het mag nooit de hoofdzaak zijn. Genoeg mensen gaan de journalistiek in om machtigen te beïnvloeden. Ze doen dat over de hoofden van hun publiek heen en dat wordt nooit wat. Maatschappelijke invloed krijgen alleen journalisten die daar niet naar streven.

En dit was dan opnieuw – om met Peter Hagtingius te spreken – een stukje om te lezen.

Onderschrift: weinig nieuws onder de zon. Een Amerikaanse karikatuur uit 1894

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put nu dicht.

Beluister Het Geheugenpaleis www.praatkast.nl/podcasts/het-geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Amerikaanse presidenten onder schot