Wanneer het je burgerplicht wordt om de wet te breken

De Tweede Kamer heeft gestemd voor de strafbaarstelling van “illegaliteit”, oftewel het verblijven in Nederland zonder verblijfsvergunning, en voor het strafbaar stellen van hulp aan deze mensen. Het is aan de Eerste Kamer of dit plan echt de wet gaat worden. Iedereen lijkt nu te zeggen dat die tegen zal zijn, maar ja, blijkbaar had ook niemand verwacht dat dit plan door de Tweede Kamer zou komen, dus we zullen het zien.

Het is er al veel over gegaan, maar het is toch de moeite waard om nog eens te benadrukken hoe absurd en extreem dit voorstel is. Iemand een kop soep geven? Celstraf. Iemand een jas geven? Celstraf. Mensen onderdak bieden? Celstraf. Lesgeven aan ongedocumenteerde kinderen (die nota bene gewoon leerplichtig zijn)? Celstraf voor de leraar. En wie weet hoeveel verder dit nog kan gaan. Dát staat nu in een wet die door de Tweede Kamer is aangenomen. Partijen kunnen sussende woorden gebruiken wat ze willen, maar dit staat letterlijk in de wet die al is aangenomen en waar ze zelf voor hebben gestemd. PVV, BBB, FvD, JA21 en ook VVD, NSC en SGP wíllen dit.

Het gesprek gaat vooral over de strafbaarstelling van hulp, maar nog erger is dit natuurlijk voor de ongedocumenteerde mensen zelf. Dat zijn vaak mensen in kwetsbare posities, van wie velen geen kant op kunnen. Uiteraard vluchtelingen, maar ook bijvoorbeeld arbeidsmigranten en soms zelfs slachtoffers van mensenhandel. Al die mensen kunnen met deze wet op ieder moment opgepakt worden en een halfjaar in de cel verdwijnen.

Dit leidt er enkel toe dat kwetsbare mensen nog kwetsbaarder worden. Mensen uit het maatschappelijk middenveld geven aan dat ongedocumenteerde mensen hierdoor (niet onbegrijpelijk) alleen maar instanties en eventuele hulp nog verder gaan mijden. Ze raken nog verder uit zicht en worden weggedrukt tot de meest onzichtbare verdomhoeken van het land – geregeld in de straten. Volwassenen, en zelfs ook kinderen die uiteraard van hun ouders afhankelijk zijn. Het is onmenselijk.

Maar hoewel er nu veel terechte ophef is, is het belangrijk om te beseffen dat deze wet niet op zichzelf staat. Kwetsbare groepen worden wel vaker gestraft voor hun bestaan. Ik moet bijvoorbeeld denken aan het beboeten van dakloze mensen die buiten slapen. En zelfs het helpen van mensen in benaderde situaties wordt in Nederland wel vaker verboden en bestraft.

Kijk naar het aanmeldcentrum in Ter Apel een paar jaar terug, toen mensen buiten in het gras moesten slapen. Meerdere mensen en hulporganisaties hebben toen tenten uitgedeeld, zodat de mensen daar tenminste een beetje beschut konden slapen. Maar dat mocht niet van de overheid en de veiligheidsregio. Slapen in tenten was verboden en ook het uitdelen van tenten was door de veiligheidsregio met een noodverordening verboden. Handhavers kwamen de volgende ochtend de tenten weer afpakken en de mensen die kwamen helpen konden ook hier in juridische problemen komen. Als je tenten of kampeerspullen uitdeelde, kon je bestraft worden met een boete van 4.500 euro of 3 maanden cel.

Mensen moesten buiten slapen, nota bene door een crisis die de overheid zelf heeft gecreëerd en in stand houdt. En als je die mensen – onder wie ook weer kinderen! – een tentje wil geven zodat ze tenminste kunnen schuilen voor de regen, dan riskeerde je een boete of een celstraf. Het officiële overheidsbeleid was gewoon: vluchtelingen moeten buiten in het natte gras slapen.

Maar wat was hier nou moreel het juiste om te doen? De regels volgen, of de regels breken en tóch die mensen een tentje geven?

Het gebeurt dus vaker. Nu gaat het over strafbaarstelling van ongedocumenteerd zijn en hulp verlenen aan ongedocumenteerde mensen, maar de kans is groot dat het daar ook niet bij gaat blijven. Als radicaalrechts en radicaalrechts-light in oktober opnieuw een meerderheid halen, dan zal dit waarschijnlijk niet de laatste poging zijn om (mede)menselijkheid te criminaliseren. En dus niet de laatste regel die we moeten breken.

Het is een morele plicht om mensen te helpen die hulp nodig hebben. Dat gaat over directe hulp verlenen. Dat gaat over mensen, groepen en organisaties die hulp verlenen steunen. Dat gaat over indirecte hulp, bijvoorbeeld met donaties of inzamelingen. Dat gaat ook over mensen in bescherming nemen als de overheid hen laat stikken, of hen zelfs actief criminaliseert en dreigt op te jagen, zoals de ver-rechtse politiek met dit wetsvoorstel dreigt te doen. Dat gaat over een grens trekken als de politiek dit soort beslissingen neemt, en dat ook laten horen. Dat gaat over menselijkheid.

Als menselijkheid verboden wordt, dan wordt het onze burgerplicht om de wet te breken. Om burgerlijk ongehoorzaam te zijn. Veel dappere vrijwilligers en hulpverleners hebben meteen gezegd dat als deze wet wordt ingevoerd, zij de wet onmiddellijk zullen breken. We zijn nu echt op het punt dat we allemaal bij onszelf te rade moeten gaan: dat zou ik toch ook doen? En als het antwoord daarop ja is: ga ik het dan ook echt doen?