Wat als AI de dialoog overneemt?

Google wil met AI Mode je vraag beantwoorden nog vóór je die stelt. Dat klinkt handig. Maar wat gebeurt er als technologie zelf het gesprek overneemt? Dan verliezen we niet alleen de controle, maar ook het besef dat het óns gesprek was.

Op 24 mei 1844 verstuurde Samuel Morse de eerste telegraafboodschap. Geen "Hey, what’s up?", maar een Bijbelcitaat: What hath God wrought? Oftewel: wat hebben wij teweeggebracht? Een vraag die 181 jaar later niets aan relevantie heeft verloren.

Kijk naar wat Google vorige week aankondigde. AI Mode wordt de nieuwe standaard in zoeken. Het systeem toont automatisch antwoorden op basis van wat het denkt dat je wilt weten, aangedreven door generatieve AI zoals Gemini. Vaak hoef je je vraag niet eens af te maken. “Past dit jurkje me?” Google toont het op een afbeelding met jouw gezicht. “Wanneer boek ik het best een vlucht naar Rome?” Google vergelijkt en geeft je een melding. Kant-en-klare suggesties.

Wat hier gebeurt, is meer dan gebruiksgemak. Communicatie verandert van uitwisseling in voorspelling. Van betekenis zoeken naar betekenis voorschotelen. Van menselijke intentie naar artificiële suggestie. Dat een techreus als Google hierop doorzet is stevig. Maar waar de klassieke Socratische dialoog ruimte liet voor twijfel, tegenspraak en gezamenlijke betekenisvorming, worden vragen hier vervangen door aannames en luisteren door afvangen.

Een voorlichter zonder mandaat
Van de Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han leren we hoe digitale technologie de wereld herleidt tot transparantie, snelheid en rendement. Wat verdwijnt, is de ruimte voor reflectie, verschil en traagheid. Met generatieve AI, zoals Google’s AI Mode, gaan we een stap verder: de uitwisseling zelf wordt overgenomen.

De gebruiker wordt steeds vaker gereduceerd tot consument van kant-en-klare antwoorden. Google wil geen bibliotheek meer zijn, maar een digitale butler. Maar wel een die op eigen houtje bepaalt wat relevant is, wat je nodig hebt, en waar je interesse zou moeten liggen.

Volgens Google is AI Mode “de meest krachtige zoekfunctie tot nu toe”, ontworpen om “vragen op te breken in subvragen” en “multimodale antwoorden” te genereren nog voor je bent uitgepraat. Je hoeft niets meer te formuleren; het systeem denkt al voor je. Zoeken wordt vervangen door voorspellen.

Voorgekookte communicatie
Die schijnbare behulpzaamheid verbergt een fundamentele verschuiving. De gebruiker stelt geen vraag meer.  De interface veronderstelt er een. Wat verschijnt, is niet het begin van een zoektocht, maar het eindpunt. Google noemt dit “intelligentie”, maar het lijkt me eerder een vorm van voorgekookte communicatie: afgestemd op relevantie, snelheid en klikgedrag. Maar worden we daar wijzer van? Wijsheid vereist ruimte voor inzicht, twijfel en kenniswerving. Niet onbelangrijk bij onderwerpen, zoals de genocide in Gaza of Trumps tarievenoorlog.

Het internet beloofde ooit toegang tot collectieve kennis. Artikelen, rapporten, botsende perspectieven. Maar wie nu zoekt, krijgt een samenvatting. Wat telt, is wat blijft hangen. Wat converteert. Wat je aandacht vasthoudt. Niet wat je scherper laat denken. Juist daarom wordt kritisch denkvermogen des te belangrijker.

Ook Meta doet volop mee. Berichten op Facebook en Instagram worden gebruikt om AI-systemen te trainen. Alles wat we ooit gedeeld hebben (vakantiefoto’s, de eerste afbeelding van je kind, halfbakken liefdesverklaringen, et cetera) geldt niet langer als menselijke expressie, maar nog meer als trainingsdata. Wat we zeggen wordt gereduceerd tot grondstof. Zo verandert publieke communicatie in industriële extractie.

Een kanttekening is op z'n plaats. Voor veel mensen zal AI Mode gewoon prettig werken. Ook is niet elke gebruiker passief; technologie wordt vaak anders gebruikt dan bedoeld. Toch blijft de richting belangrijk. AI Mode zal niet vernietigen, maar communicatie langzaam herschikken van publieke uitwisseling, bronnen en openheid naar private voorspellingen, samenvattingen en functionele bevestiging.

De publieke dialoog
Wat we hier zien, is niet alleen een technologische, maar ook een politieke verschuiving. De publieke sfeer, als in de ruimte waarin we betekenis delen, raakt meer in handen van platformen die sturen op rendement en betrokkenheid, niet op waarheid of begrip.

Zo verliezen we stilaan een fundamentele democratische functie: het vermogen om het oneens te zijn, te twijfelen, te luisteren. Wat overblijft is een algoritmisch gefilterd echo-gesprek. Je hoort terug wat je waarschijnlijk had willen horen.

We zijn hierin meegegaan. Omdat het handig is. Omdat klikken minder moeite kost dan lezen. Ook journalisten, wetenschappers en beleidsmakers bouwen mee aan systemen die hun eigen domeinen samenvatten en overnemen, zoals Emily M Bender en Alex Hanna laten zien in hun nieuwe boek The AI Con.

De vraag “Wat hebben wij teweeggebracht?” is actueler dan ooit. Maar hij roept meteen een tweede op: wie wil dit eigenlijk? De draad die Morse ooit spande, bestaat nog. Maar hij hangt slap. Misschien moeten we hem opnieuw vastpakken. Niet om terug te keren, maar om opnieuw te bepalen wie er spreekt. En ook: namens wie. Want als systemen straks zélf beginnen te vragen: Wat heb ík teweeggebracht?, dan luisteren we misschien te laat.