Wat is de goede leraar op de innerlijke weg van menswording?

We zitten volgens mij in een tijd van fundamentele transitie, die vraagt om de hervorming van onze economie, onze democratie, maar ook van ons als mens.

Ons vakantiehuisje was al in maart geboekt en gaandeweg werd het beeld steeds duidelijker hoe we deze vakantie ten zuiden van Parijs zouden gaan invullen. We pakten de avond van tevoren met z’n allen de auto in, toen die ochtend bleek dat onze hond te ziek was om met ons mee te gaan. Er was geen andere keuze mogelijk dan dat mijn vrouw met de hond thuis zou blijven en ik dus alleen met mijn kinderen naar Parijs zou vertrekken. Heel ons opgebouwde beeld viel in duigen. Het is dan heel interessant hoe mijn systeem hierop reageert. Vanuit mijn mensvisie dat ik besta uit een persoonlijkheid en een essentie, reageerde mijn persoonlijkheid vanuit paniek, verzet en het moeilijk kunnen dealen met deze nieuwe realiteit. Mijn houvast en controle viel weg, ik kon niet anders dan me overgeven aan deze nieuwe situatie. 

Het is bijzonder om te merken dat er dan naast mijn persoonlijkheid, waar ik zo vaak mee ben geïdentificeerd, ook een andere bodem aanwezig is. Een bodem van liefde, die begreep dat deze keuze het beste is voor iedereen. Een belangrijke wetmatigheid om te onthouden; wat goed en liefdevol is voor jou, is dat uiteindelijk ook voor de mensen om je heen. Mijn vrouw had een hele goede retraite in ons huis, die leidde tot belangrijke keuzes in haar leven. En ik had een hele goede tijd met mijn kinderen, waarbij de onderlinge relatie zich verdiepte. Deze onverwachte en voor mijn persoonlijkheid zeer vervelende situatie bracht me bij een dieper ervaren van liefde, voor zowel mijn kinderen als mijn vrouw. Wat een opbrengst!

Veel van de artikelen die ik schrijf gaan over het onderscheid tussen persoonlijkheid en essentie. De mens is voor mij niet eendimensionaal, niet enkel persoonlijkheid. In iedere mens zit een diepere laag verborgen, die je essentie zou kunnen noemen. Ik voelde al vroeg in mijn leven dat wat ik van thuis uit en op school kreeg aangereikt niet voldoende was, ik zocht meer dan dat. In deze zoektocht begon ik boeken te lezen van onder andere Gurdjeff en Ouspensky. Ik schreef eerder over hen dit artikel. In die tijd ging ik voor de laatste keer met mijn ouders mee op vakantie naar Frankrijk en kwamen we in Fontainebleau terecht, waar ik de plek bezocht waar Gurdjeff rond 1920 een school voor innerlijk werk oprichtte onder de naam Institut pour le Développement Harmonique de l”Homme. Van heinde en ver kwamen daar leerlingen op af, bijvoorbeeld de Nieuw Zeelandse schrijfster Katherine Mansfield en de componist Thomas de Hartmann.

Nu, zo’n 40 jaar later en innerlijk werk een wezenlijk onderdeel uitmaakt van mijn leven als mens, was ik daar weer. En toen mijn kinderen in deze streek aan het klimmen waren, bezocht ik opnieuw dit grote landhuis, dat nog grotendeels overeind stond, maar inmiddels was omgebouwd tot een appartementencomplex. Op de omringende muur was een herdenkingsplaat bevestigd van Mansfield, die hier was overleden en ook begraven ligt op de plaatselijke begraafplaats. Gurdjeff raakte mij als jong mens die op zoek was naar de zin van het leven en hij heeft sterk mijn denken beïnvloed. Ik ben het grotendeels met zijn visie eens, maar wijk ook radicaal op bepaalde punten af.

We zitten volgens mij in een tijd van fundamentele transitie, die vraagt om de hervorming van onze economie, onze democratie, maar ook van ons als mens. De vraag is hoe vind je op deze zoektocht van menswording en het verlangen als mens naar een diepere werkelijkheid, goede richtinggevers, goede leraren? Ik zelf voelde al heel jong dat de wereld die ik kreeg voorgeschoteld niet af was, dat er iets ontbrak. Dat ik zelf niet af was als mens, niet heel. En ik leed daaraan. Ik leed aan de afgescheidenheid van mijn essentie. De trainingen die Gurdjeff zo’n 100 jaar geleden gaf aan zijn leerlingen om het contact te herstellen met die essentie was als een intens regime. Volgens hem zijn de meeste mensen in slaap en leven zij een mechanisch leven, is er eigenlijk geen sprake van een vrije wil. Om de patronen van de persoonlijkheid die in slaap is te doorbreken, ging hij rigoureus te werk.

Zijn trainingen bestonden uit een combinatie van fysieke arbeid (schoonmaken, tuinieren, bouwen), dans en beweging (de bekende Gurdjeff Mouvements), zelfonderzoek en bewustzijnswerk, muzikale oefeningen en gemeenschappelijk leven onder soms zeer uitdagende omstandigheden. Hierin stond hijzelf als spirituele en autoritaire leraar centraal en moest je als leerling je aan hem overgeven. Hij wist wat goed voor je was, beter dan jezelf, jij was immers in slaap. Dit is een oud, Oosters beeld van de verhouding tussen leraar en leerling, waarin een groot risico huist. Jij als leerling bent overgeleverd aan een leraar, die jou kan maken en breken. En hier gaat het heel vaak mis. Er zijn zoveel voorbeelden van leraren die grof misbruik maken van de macht die op deze manier aan hun gegeven wordt. Trouwens niet alleen op spiritueel gebied.

Wat gaat er mis? Het doel van een innerlijke zoektocht is het verkrijgen van contact met de eigen essentie en vanuit de overgave hieraan de persoonlijkheid leren om die essentie als innerlijk kompas te gaan volgen. Dat gaat stap voor stap, maar zelden in één keer. Voor mij is dus een goede leraar, die leraar die jou precies daarin begeleidt en ondersteunt. Het contact met jouw essentie staat centraal. Wat veel leraren echter doen is dat zij zichzelf en hun methodiek centraal zetten vanuit de dwingende eis om hen te volgen en gehoorzamen. Op mijn eigen pad op zoek naar mijn essentie ben ik ook zo’n leraar tegengekomen, die eigenlijk de plek van mijn essentie innam, werkte met angst en dwingende controle. Toen ik hem uiteindelijk losliet, was hij woedend en schreef me een vernederende brief. In zijn visie kon ik niet zonder hem. Dit zal voor veel mensen die het innerlijk pad van menswording gaan, herkenbaar zijn. 

Misschien wel het belangrijkste dat ik heb geleerd op mijn weg van menswording is dat de liefde alles doet. De liefde die in mij en om mij heen aanwezig is. Ik noem het liefde, je kunt het ook bewustzijn noemen of zelfs God, al is dat woord erg beladen en kan leiden tot verkeerde beeldvorming. In mijn zoektocht naar contact met mijn essentie, zoek ik de liefde, maar tegelijkertijd zoekt de liefde ook naar mij. De liefde is relationeel. En de liefde zoekt mij door mijn eigen verhaal, door mijn eigen leven met mijn omstandigheden en situaties die zich voordoen. Zie mijn inleidende verhaal over mijn vakantie. En wat ik heb geleerd is dat de liefde mij helemaal wil. Hij wil op de eerste plaats staan. Dat wordt bedoeld in de bijbel met dat God een jaloerse God is. Soms is hij zacht, maar soms ook hardhandig. Crisissen en verlieservaringen kunnen zeer heftig zijn, maar bieden altijd een mogelijkheid tot contact met je essentie en de liefde die daar aanwezig is.

Wat ik wil zeggen is dat die liefde mij afbreekt en weer opbouwt, mij hervormt. Niet de leraar. De liefde hervormt mijn persoonlijkheid tot een instrument van liefde, tot een heel mens. Jij hoeft dus niet zoveel te doen, enkel deze persoonlijke dans van jezelf met je essentie toe te laten en je eraan over te geven. Ja, je komt daarbij je innerlijke manager tegen als onderdeel van je persoonlijkheid, die je zolang heeft geholpen om in deze wereld te overleven. Die de controle wil houden en niet weet hoe zich over te geven. Dat kan heel hardnekkig zijn. Uiteindelijk is mijn ervaring dat je persoonlijkheid gemaakt is om zich over te geven aan je essentie. Ze passen perfect bij elkaar.

Op dat punt wijk ik radicaal af van Gurdjeff. Ten eerste in het feit dat hij zichzelf als autoriteit neerzetten die je als zoekend mens, als leerling dient te volgen. In die visie kun je alleen verder komen op je weg binnen een school voor innerlijke werk met de leraar als kern. Voor mij is de ware en integere leraar degene die zelf weet wat overgave is aan zijn of haar eigen essentie en mensen begeleidt in hun overgave aan de essentie. Als dit niet zo is, dan wordt het spiritueel leraarschap onderdeel van de eigen persoonlijkheid, het eigen ego en wordt deze opgeblazen met als gevolg dwingende controle naar leerlingen. Ten tweede is het intense regiem van een training zoals bij Gurdjeff voor mij niet de weg binnen een school als een soort van kunstmatig laboratorium, terwijl de buitenwereld wordt geschetst als het kwaad. Dat neigt naar sektarisch denken.

Zoals ik al schreef is juist het dagelijkse leven van ieder persoon de manier waarin de liefde contact zoekt met jou. Bijvoorbeeld aan de hand van persoonlijke dromen, bijvoorbeeld aan de hand van regelmatige triggers en situaties, die je bij je pijn brengen en je de kans geven deze onder ogen te zien, te verwerken en te transformeren. Zodat je van binnenuit een heel mens wordt, in plaats van afgescheiden. Misschien is dat wel het belangrijkste wat ik wil meegeven aan medezoekers, medegangers van de innerlijke weg. Dat als je een leraar tegenkomt, die je bang maakt en je op die manier dwingt hem te volgen in plaats van jouw eigen innerlijke weg, zorg dat je wegkomt.

Het leven zelf is je weg en er zijn integere mensen, een therapeut, een leraar, vrienden die deze zelfde weg gaan, die wellicht verder zijn op dat pad en jou op een goede en integere manier kunnen begeleiden. Bouw je eigen liefdevolle team om je heen, die je ondersteunt op die kwetsbare, maar zeer boeiende weg van menswording die besloten ligt in het leven zelf. En een noodzakelijk onderdeel uitmaakt van de transitie waar we met z’n allen inzitten.