Wat is woke?

Het begrip woke is net een grote grabbelton op de Leidse 3 Oktoberkermis. Grabbelen, in de woke-a-ton en, met een beetje geluk, komt het stokpaardje tevoorschijn dat perfect in het straatje van je betoog past. Dat heb je nou eenmaal met dit soort Zeitgeist-leenbegrippen die 1 op 1 worden vertaald naar de Nederlandse culturele realiteit. Op Radio 1 gebruikte oud-correspondent Stijntje Blankendaal, de term “woke-agenda” toen ze sprak over de drastische hervormingen van het Braziliaanse sociale stelsel tijdens het eerdere bewind van President Lula. Wat is een “woke-agenda”? Economisch beleid? Armoedebestrijding?

De minister van Justitie, Dilan Yeşilgöz-Zegerius grabbelde ook in de woke-a-ton voor haar H.J. Schoo lezing, en vond in de ton de perfecte kapstok om haar betoog aan op te hangen: Angst zaaien. Zij omschreef “wokeness” als een gevaarlijke tendens en een bedreiging voor de rechtstaat door, specifiek, stromingen die zich richten op uitsluiting en exclusie van meningen, mensen, en opinies. Volgens deze lezing is de woke-agenda verantwoordelijk voor de cancel-cultuur, muilkorven, en de instandhouding van de politieke correctheid.

Bestaat er zoiets als een woke-agenda? Een agenda die gebruikt wordt door de wokeness-beweging om meer rechten voor de onderdrukte, gemarginaliseerde groepen te eisen? Of is wokeness een extreemlinkse, anti-systeembeweging die de vrijheden en rechten ondermijnt en als zodanig potent genoeg om de rechtstaat te bedreigen?

Woke als begrip werd geboren in het Amerika van de jaren 30. Het woord werd voor het eerst gebruikt in een songtekst van Huddie Ledbetter-Scottsboro Boys- en betekende in die context, wakker zijn, alert zijn, weten wat er speelt in de samenleving, je niet laten misleiden door het systeem, geestelijke verlichting, de Amazing Grace van de niet-confessionele Zwarte Amerikanen (I once was lost, but now I am found…was blind but now I see).  In de jaren 70 werd het begrip woke gekoppeld aan het links-radicale gedachtengoed van de Black Power. Begin deze eeuw was het Erykah Badu’s Master Teacher die het begrip  “Woke” / wook / WOHK verhief tot popcultuur. En in die slipstream kwam de Black Lives Matter beweging (BLM) die wokeness als concept koppelde aan burgerrechten. BLM verspreide hun concept over de hele wereld, maar het inspireerde vooral zwarte Noord- Europeanen om te strijden tegen discriminatie en uitsluiting.

Is “wokeness” een gevaar voor de rechtstaat omdat mensen zich bewuster zijn geworden van hun rechten? Dat men eindelijk beseft dat institutioneel racisme een groot probleem is? Is wokeness een gevaar voor de democratie omdat mensen vaker aangifte doen van grensoverschrijdend gedrag? TVOH dat gecanceld werd na meldingen van seksueel overschrijdend gedrag? #Metoo? Zijn de anonieme meldingen van ambtenaren tegen het vermeende machtsmisbruik van Khadija Arib ook onderdeel van wokeness? Of is dat weer iets anders?

De meeste Nederlanders zien discriminatie als een probleem van mensen zwarte mensen uit de randstad, die bij ieder klein wissewasje “discriminatie” gillen. Die Nederlanders die zeggen dat discriminatie bullshit is, vergeten dat die door-bitch die ze weigerde bij de hippe club omdat ze te lelijk, te sloom of te whatever waren, ook discrimineerde. Ook witte mensen die ooit te horen kregen dat ze niet in aanmerking kwamen voor een glamourbaan als koffiepersoon in de lucht - want maatje 44 is te fors - zijn gediscrimineerd. Ongelijk behandeld worden ook de Groningers die steeds door de NAM en allerlei vage autoriteiten in de maling worden genomen en nog steeds wonen in hun woningen die op instorten staan. Hetzelfde geldt voor de gehandicapten die op treinstations amper hun plasje kunnen ophouden want de wc is alleen bereikbaar voor fitte en blakend gezonde mensen. Henny Stoel van het 8 uurjournaal die haar congé kreeg omdat ze te belegen werd geacht door een stel Hilversumse bazen, werd ook gediscrimineerd. Dikke witte mensen die van hun huisarts te horen krijgen dat ze niet zoveel moeten eten, dat ze eerst moeten afvallen voordat ze doorverwezen kunnen worden naar de specialist: discriminatie.

Discriminatie is dus niet specifiek gebonden aan zwart-zijn. Ongelijke behandeling is een maatschappelijk fenomeen. Ook de witte man van 40 die zich onoverwinnelijk waant loopt in zijn leven kans om ongelijk behandeld te worden.  

Maar terwijl sommige opiniemakers wokeness positioneren als het speeltje van Akwasi en Bij1 is daar Mark Rutte die naar Suriname vertrok om daar te gaan praten over het slavernijverleden en 8 december. Meer was er kennelijk niet te bespreken. Hoe bizar en schokkend was dat bezoek. In mijn ogen is dat het perfecte voorbeeld van woke-agenda: het narratief zodanig naar je hand zetten dat mensen vergeten te factchecken en te ageren tegen de potsierlijkheid. Want wie de archieven openslaat weet dat het slavernijverleden veel verder gaat dan de slavernij zelf. Na de slavernij brak er een gruwelijke periode voor de meeste vrijgemaakten aan. De Periode van het Staatstoezicht: 10 jaar lang onbetaald werken als een paard onder het mom van stage. De planters eisten, en kregen compensatie, van de Nederlandse overheid voor elke vrijgemaakte. Maar ze vonden het te mager en sloegen er woedend op los. Vrije mensen moesten vernederlandsen van de Nederlandse overheid. Het winti-pley dansen werd bij wet verboden, net als communiceren in de eigen taal. Nog voor Nederland werd in Suriname de leerplicht ingevoerd. Paternalisme, gedwongen bekeringen, dwang, maar bovenal wurgende armoede was het lot van vele zwarten aan het begin van de vorige eeuw. Mensen leefden onder erbarmelijke omstandigheden in hutjes aan de rand van Paramaribo. Meneer Rutte is niet naar Free Man Gron gegaan… Sommige hutjes staan er nog steeds.

De Nederlandse Black Lives Matter-beweging houdt zich bewust niet bezig met dat deel van het slavernijverleden, want dan krijgen zij 0 cent subsidie. Dan gaat al het geld naar die mensen die op de plantages hebben gewerkt als onvrijwillige filantropen. Maar wie dit aspect durft aan te kaarten wordt de mond gesnoerd, want men heeft liever dat je over zulke controversiële kwesties je bek houdt.  

Maar met stip op 1 van “woke-agenda” staat het narratief dat Anton de Kom Suriname zou hebben bevrijd; dat hij verantwoordelijk zou zijn voor de emancipatie van de zwarte mens.  Wanneer dan? Toen hij krapjes een maand in Suriname vertoefde, ergens, begin 1930? Weet men dan niet dat dit narratief tijdens het Bouterse tijdperk werd gecreëerd door Marxistische revolutionairen? En dat deze groep nog steeds prominent aanwezig is? In Nederland en in Suriname?

Het waren wetenschappers van de Universiteit van Suriname die zich uitspraken tegen de iconisering en heldenverering, door te stellen dat de rol van De Kom als emancipator eerst grondig onderzocht moest worden. En een aantal van hen heeft die “recalcitrantie” met de dood moeten bekopen. De oude universiteit werd voorgoed gesloten door het regime. De nieuwe universiteit, die Anton de Kom Universiteit werd gedoopt moest, zo sprak Desi Bouterse tijdens de opening, een universiteit worden die ferm met zijn voeten in de straat stond. Voor veel Surinamers staat de naam “Anton de Kom” vandaag nog steeds synoniem met onvrijheid en censuur. Maar dat mag niet gezegd worden.

Premier Rutte bezocht ook het Fort Zeelandia om daar de 8 december slachtoffers te gedenken. Vijftien slachtoffers die stierven op 8 december 1982. Nieuwsflash: Er zijn tijdens het bewind van Bouterse van 1980-1992, meer dan 1000 mensen gestorven (dat is een conservatieve schatting). De IKON berichtte regelmatig over verdwijningen en moorden maar de Nederlandse regering deed helemaal niets, want ze wilde in dialoog met het nieuwe regime blijven. Arbitraire mishandelingen en martelingen van onschuldige burgers. Tegenstanders oppakken en gevangenzetten zonder enige vorm van proces. Over die mensen wordt niet gesproken (sommigen waren Nederlands staatsburger). De Organisatie van Amerikaanse Staten heeft diverse situaties onderzocht en de Surinaamse regering meermaals opgedragen onderzoek in te stellen. De Franse regering heeft tijdens de Binnenlandse Oorlog (1986- 1992) meer dan 30.000 vluchtelingen opgevangen. Velen wonen nog steeds in vluchtelingenkampen in Frans-Guyana. Nederland ving slechts een fractie van de vluchtelingen op (hier is onderzoek naar gedaan).  

Nederland beschikt over archieven die ons iets kunnen leren over de inmenging van Nederland in de sergeantencoup van 1980. Er wordt ook gezegd dat Nederlandse ambtenaren een rol hebben gespeeld in de decembermoorden van 1982. De regering weigert om de documenten openbaar te maken, dus blijft het gissen en raden naar de ware toedracht. Wat hebben ze feitelijk te verbergen? Ondertussen schudt premier Rutte de veroordeelde drugsbaron (en mogelijke oorlogsmisdadiger) Ronny Brunswijk netjes de hand. Dus, beste minister van Justitie kijk in uw eigen keukentje als het om gag-orders en muilkorven en vrijheid van meningsuiting gaat.  

Jazeker. Als mevrouw Yesilgöz-Zegerius zegt dat de woke-cultuur mensen de mond snoert, dan kan men rustig stellen dat zij, en haar partij, de VVD, daar even hard aan meewerken.

Niemand kan ontkennen dat er in de Nederlandse woke-beweging inderdaad mensen zitten die anderen monddood willen maken. Bij BIJ1 rommelt en dondert het. Partijleden vertellen in de kranten over toxische culturen en discriminatie bij die club. Karin Amatmoekrim kreeg bakken met stront over zich heen toen haar roman Een man van veel - over de geestelijke worstelingen van Anton de Kom – verscheen in 2013. Familie en vrienden van Anton de Kom waren not amused en spraken nog net het b-woord (blasfemie) niet uit.

Waar is de artistieke vrijheid gebleven? Waar is de vrijheid gebleven om te discussiëren en te debatteren zonder dat anderen zich op hun kleine pikken getrapt voelen? Er mag ook niet al te veel kritiek geleverd worden op de rol van Pim Fortuyn. De discussie over zijn bijdrage aan de verharding van het politieke landschap verzand al gauw in gebrul en gejank, “dat de kogel van links kwam”. Je mag ook niets zeggen over de bedenkelijke rol van Ayaan Hirsi Ali en haar leugens om het Nederlanderschap te verkrijgen. De strijd tegen de radicale Islam was belangrijker dan persoonlijke integriteit. De Telegraaf, die in Nederland de hetze tegen Meghan Markle aanvoert: een voorbode voor wat er gebeurt als een van de koningsdochters met een donkere man durft te trouwen.

Angst en afkeer zaaien. En zo hobbelen wij voort.

Wokeness is een op-en-top Amerikaans fenomeen. Hoe je het ook wendt of keert. Wokeness als contemporain fenomeen zegt iets over de zwarte mensen die alert zijn, met hun camera in de aanslag rondlopen, ready om eventuele moordpartijen door de politie op hun eigen mensen te filmen. Ze protesteren tegen de bias van het Amerikaanse rechtssysteem dat de witte agenten steeds weer vrijsprak. Dezelfde wokeness-beweging is evenwel niet in staat gebleken om genoeg politieke invloed te genereren om de federale overheid te dwingen om de politie van binnenuit te hervormen. Ook in Nederland zal de woke-movement niet tot hemelbestormende sociaal-maatschappelijke veranderingen leiden, ben ik bang. Er is door de wokeness een zwarte elite ontstaan. Akwasi maakt films met overheidssubsidie via Omroep Zwart en Sylvana Simons zit in de Kamer.

De Europese wokeness-bewegingen zijn au fond nihilistisch. Ze schuwen het discours en verdelen de samenleving in kampen, pro of anti. Maar dat kan ook gezegd worden van Forum voor Democratie, de PVV,  wappies, complotgekkies, Willem Engel en Viruswaarheid, de stikstofboeren met hun omgekeerde vlaggen en niet te vergeten, de radicale Islam die in alle stilte groeit en bloeit in de grote steden. De grote gemene deler van al deze voornoemde groeperingen is, dat ze zich afzetten tegen de nomenclatuur. En daar is niets mis mee, schreven de politicologen Stein Rokkan, en, Seymour Martin Lipset eind jaren 60. Immers, een democratie is geen monolithisch bolwerk. Als het systeem sterk genoeg is, kan het dit soort anti-systeemkrachten makkelijk absorberen. De vraag is dus of het systeem in Nederland sterk genoeg is.