Wat links Nederland kan leren van Frankrijk

Nederland gaat niet kapot aan links beleid, zoals veel rechtse roeptoeters beweren, maar Nederland gaat juist kapot aan het schrijnend gebrek aan links beleid, waardoor rechts onbegrensd de ruimte krijgt om zich te verrijken. En daar absoluut geen schaamte over heeft. 

Vorige week was ik op vakantie in Frankrijk en om me voor te bereiden las ik twee boeken; Parijs Nu, Wereldstad in verandering, geschreven door Simon Kuper, die in deze zomer ook een van de Zomergasten is. En Versailles, vier eeuwen in het beroemdste kasteel ter wereld van Johan op de Beeck. Het was eigenlijk voor het eerst dat tot me doordrong welke bijzondere positie Frankrijk inneemt in Europa als het gaat over de druk van de EU naar zijn lidstaten om een neoliberale economie te moeten volgen. Frankrijk verzet zich daartegen vanuit zijn eigen cultuur. Wij in Nederland en dan met name de linkse politiek kunnen daar veel van leren. Daar gaat dit artikel over.

Kenmerkend voor Frankrijk is de eeuwenoude dans tussen elite en burgers, tussen de machthebbers en het volk. Versailles vanaf Lodewijk XIV kende een ongekende vorm van luxe, van macht, van gecentraliseerd bestuur. Totdat in 1789 de revolutie uitbrak en 50 duizend gewapende burgers met 6 duizend visvrouwen aan kop vanuit Parijs naar Versailles trokken om deze machtsstructuur te doorbreken. Liberté, égalité, fraternité. Als we een sprong maken naar 2025 is er eigenlijk nog niet heel veel veranderd. Nog steeds is er namelijk sprake van een rijke en invloedrijke elite in Frankrijk, die zich nu verzameld heeft in een aantal arrondissementen in Parijs. En nog steeds trekt er om de zoveel tijd een woedende menigte Parijs binnen om te protesteren tegen het onrecht dat deze elite hen aandoet.

In Frankrijk bestaat er historisch gezien een soort van stil sociaal contract tussen de elite en het volk. De elite mag rijk en machtig zijn, maar moet in ruil daarvoor zorgen voor het algemeen welzijn: goede infrastructuur, onderwijs, cultuur, openbaar vervoer, gezondheidszorg. Als die zorg wegvalt, breekt de deal en dan barst de protestcultuur in alle hevigheid los. Zoals in 2018 de gilets jaunes, wat net als de visvrouwen een paar eeuwen eerder ook begon bij een vrouw, Priscilla Ludosky. Ze startte een petitie tegen de door Macron aangekondigde accijnsverhoging op benzine. Deze werd na een aantal maanden door meer dan een miljoen Fransen ondertekend, waarna Ludosky samen met een vrachtwagenchauffeur een demonstratie organiseerde. Het werd een breed gedragen (internationaal) verzet tegen de elite. 

Je zou kunnen zeggen, wat maakt een kleine belastingverhoging nu uit, maar dat is de deal in Frankrijk tussen de bestuurders en de burgers. Er wordt meer belasting betaalt dan gemiddeld in Europa, maar mensen krijgen daar een sterk sociaal vangnet en een krachtig systeem van publieke diensten (zorg, onderwijs, openbaar vervoer) voor terug. Burgers houden minder geld over, daarom kan iedere bezuiniging op basisvoorzieningen, zoals brandstof voor een auto, de kwetsbare balans verstoren. Het gele hesje dat iedere Fransman in zijn auto moet hebben liggen, stond symbool voor het verzet.

We zaten tijdens onze vakantie in een klein dorp onder Parijs en betaalden voor 2 dagen openbaar vervoer, inclusief 4x een uur met de trein en een aantal ritten met de metro, 12,50 euro per persoon. Vergelijk dat eens met Nederland, waar voor eenzelfde reis je al snel 80 euro kwijt bent. Ja, Frankrijk heeft een enorme staatsschuld, 113 procent bbp tegenover Nederland 51 procent. Maar Frankrijk staat wel voor de kwaliteit en betaalbaarheid van openbare diensten voor zijn burgers, die in Nederland met zijn geloof in marktwerking alleen maar duurder worden en minder in kwaliteit.

Even terug naar de jaren 80 van de vorige eeuw, waarbij in de decennia daarvoor een sterke democratisering plaatsvond. Het neoliberalisme van Reagan, Thatcher en in Nederland Lubbers als antwoord op de toen aanwezige economische crisis kun je als een verkapte, maar verstrekkende staatsgreep beschouwen. Vanaf dat moment werd de invloed van de politiek op de kapitalistische economie omgevormd van het begrenzen naar het ondersteunen en faciliteren van een vrije markt als basis voor onze Westerse samenleving.

De Europese Unie zoals die in deze eeuw met het verdrag van Maastricht gestalte kreeg, is een gevolg en versterking van dit neoliberalisme. In ruil voor steun of financiële ruimte worden landen aangespoord tot structurele hervormingen, zoals arbeidsmarktliberalisering, pensioenherziening (zie Nederland) en verlaging van overheidsuitgaven. Een dwingend neoliberaal beleid dus. 

Ik vind het zeer interessant dat Frankrijk in dit neoliberale geweld vasthoudt aan zijn sterke overheid die gaat staan voor de belangen van burgers. Ook al is er sprake van een rijke en invloedrijke elite die centraal bestuurt, Frankrijk laat die sterke overheid en zorg voor zijn burgers niet los. Nederland daarentegen heeft dit al lang geleden losgelaten en is een neoliberaal land pur sang. Links en met name de PvdA heeft zich op geen enkele wijze verzet tegen het neoliberale beleid en is over het algemeen sterk pro Europa. Waarom?

Het romantische beeld over de noodzaak van Europa en dat dit goed is voor burgers vind ik discutabel en ongeloofwaardig. Europa is niet automatisch goed voor de burger, maar met name goed voor het neoliberale systeem. Dat is de agenda van de Europese Unie, niet het belang van de burger of het behoud van een eigen, regionale of landelijke cultuur. Daar waar Frankrijk een sterke protestcultuur heeft en bijvoorbeeld de invloed van de gele hesjes wel degelijk zorgde voor een schoonmaak binnen de machtsstructuur van Frankrijk, zetten we in Nederland alle kaarten op de parlementaire democratie en de vertegenwoordiging. Binnen het poldermodel van overleg tussen de stakeholders moet alles geregeld worden. We vertrouwen erop dat onze stem op politieke partijen gaat zorgen voor een bepaalde rechtvaardigheid in onze samenleving. Wij kennen geen protestcultuur, zoals de Fransen dat wel kennen.

Het gevoel van de Nederlandse burger is er daarom een van grote onmacht, omdat steeds vaker de politiek en de overheid de wensen en gevoelens van burgers niet vertegenwoordigt. Sterker nog: vaak vijandig is. Zie Limburgse steenkoolwinning, zie Groningse gaswinning, zie Toeslagenaffaire. Bovendien komt onze landelijke politiek al decennialang niet toe aan inhoudelijk bestuur door gebrek aan deskundigheid en professionaliteit. Plus het onvermogen om elkaars verschillen te overbruggen en samen te regeren. Met als gevolg dat in deze eeuw 7 (!) kabinetten voortijdig sneuvelden. Waar moeten wij als burgers dan met onze onmacht heen, als die vertegenwoordiging niet meer werkt?

Tegelijkertijd holt de kwaliteit van onze publieke diensten onder invloed van de marktwerking achteruit en worden die steeds duurder. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. De mentaliteit in Nederland is er een van als je rijk bent, heb je het verdiend, als je arm bent, heb je niet hard genoeg gewerkt en is het je eigen schuld. Eigen schuld dikke bult, zorg maar voor jezelf.

Nederland gaat niet kapot aan links beleid, zoals veel rechtse roeptoeters beweren, maar Nederland gaat juist kapot aan het schrijnend gebrek aan links beleid, waardoor rechts onbegrensd de ruimte krijgt om zich te verrijken. En daar absoluut geen schaamte over heeft, zelfs trots op is. Een tweedeling van eerste en tweederangsburgers wordt als normaal beschouwd, zolang onze groep maar aan de goede kant van de streep staat.

Dan heb ik meer respect voor Frankrijk, dat zich verzet tegen het dominant neoliberale beleid vanuit Europa, dat wel een rijke elite heeft die het land centraal bestuurt, maar tegelijkertijd vasthoudt aan een sterke overheid die publieke diensten bereikbaar houdt voor iedereen. De gezondheidszorg is grotendeels publiek, laagdrempelig en betaalbaar. Openbaar vervoer is van goede kwaliteit en goedkoop, zoals ik zelf mocht ervaren. Hoger onderwijs is vrijwel gratis. Er is een sterke huurbescherming, sociale woningbouw en subsidieprogramma’s op dit gebied. Werkelozen en gepensioneerden krijgen relatief hoge uitkeringen. Ik denk dat met name links Nederland hier een voorbeeld aan kan nemen. Door zich veel sterker te verzetten tegen de neoliberale mythe van de vrije markt als heilzaam voor iedereen. Maar dan dus ook zich sterker te verzetten tegen de Europese Unie met zijn dwingende neoliberale beleid.

Ik ben benieuwd of GL-PvdA een verkiezingsprogramma kan formuleren dat net als in Frankrijk een sterke overheid realiseert die de basis voor een samenleving zoals zorg, woningbouw, onderwijs en openbaar vervoer beschikbaar maakt voor alle burgers. Dat heeft niets met pamperen of een zogenaamde verzorgingsstaat te maken, maar met goed bestuur en leiderschap die de gemeenschap bij elkaar houdt.

Heb het lef meer belasting te heffen op vermogen, op hoge inkomens. Probeer niet altijd het braafste jongetje van de Europese klas te zijn, maar heb het lef om af te wijken van Europese begrotingsregels die aansturen op neoliberaal beleid. Zet je eigen burgers en de samenleving als geheel centraal en niet het (neoliberale) systeem.