Wat we kunnen leren van hoe Roemeense democraten de populisten versloegen

In een tijd die wordt beheerst door grote conflicten, ontspoorde wereldleiders en de zich tegen hen aanschurkende techbazen, lijken de gebeurtenissen in Oost-Europa klein nieuws. Tenzij je ze bekijkt in het licht van de Europese eenwording – of juist de ontbinding ervan.

Polen en Slowakije hebben inmiddels rechts-populistische presidenten, Hongarije al wat langer, en in Roemenië leek het een half jaar lang bijna onmogelijk om de opkomst van een anti-Europese leider te keren – of het nu Călin Georgescu of George Simion was. Voor Europa zou het een rampscenario zijn geweest als de hele oostgrens was gevallen voor populisme en ontkenners van de Russische agressie. Zelfs de ondersteuning van Oekraïne had dan onder druk kunnen komen te staan – iets waarmee Georgescu voortdurend dreigde: geen tank meer over Roemeens grondgebied...

Toch heeft Roemenië op wonderbaarlijke wijze in Nicușor Dan een vooruitstrevende president gekozen, na een slimme campagne waarin Dan inclusiviteit en betrokkenheid voor alle burgers centraal stelde. Hij wist precies dat deel van het electoraat te overtuigen dat het populistische discours, vol inconsequenties en fake news, toch te gortig begon te vinden.

Ik woon zelf in de Roemeense bergen, 20 kilometer van Oekraïne, en heb de spanningen van dichtbij gevoeld. Ons dorp stemde massaal voor het uiterst rechtse kamp, en hun overtuiging leek nog het meest op een fanatieke religie – geen rationeel argument viel ertegenin te brengen. Het duo Georgescu/Simion voerde een uitgekiende TikTok-campagne met microtargeting, waarin het orthodoxe geloof, patriottisme, de traditionele familie en het plattelandsleven werden verheerlijkt. Veel van die waarden zijn op zichzelf sympathiek, maar onder leiding van Georgescu en Simion ontstond daaruit bij het minder goed opgeleide, vaak eurosceptische, deel van het electoraat een giftige mix van intolerantie en xenofobie.

Ik schrijf voor Republica.ro, het grootste onafhankelijke nieuwsplatform van Boekarest, en voelde dat ik nú aan de bak moest – ook mijn toekomst in Roemenië stond op het spel. Ik heb nooit eerder zoveel vijandigheid meegemaakt. Niet eens persoonlijk, maar vooral tussen mensen onderling, en tegenover buitenlanders in het algemeen. Mijn geluk was dat het kamp-Georgescu/Simion zelden lange artikelen leest – hun „nieuws” komt van TikTok.

Ik schrijf al langer over corruptie en ongelijkheid, maar het probleem was dat het populistische kamp die thema’s had gekaapt. Ze beschreven hun kruistocht tegen de vorige regering in Boekarest als een strijd tegen corruptie én tegen moreel verval – lees: Brussel. Dat maakte hun boodschap tegelijk efficiënt én gevaarlijk.

Ik bleef consequent pleiten voor een pro-Europese strijd tegen corruptie. Misschien verbeeld ik het me, maar soms leken ideeën uit mijn stukken terug te keren in de campagne van Nicușor Dan. Zoals het voorstel om Simion in de twee weken tussen de eerste en tweede ronde dagelijks uit te nodigen voor een debat. Of hij kwam of niet – hij zou verliezen van Dan, een bekwame en scherpe debater. En wat gebeurde er? Op elke dag daarna werd een debat aangekondigd waarbij Dan Simion uitnodigde. Simion ging op de eerste in, maar werd op alle fronten afgetroefd. Daarna weigerde hij nog te komen, terwijl Dan telkens wel verscheen – naast een lege stoel van Simion. De lege stoel van Simion werd uiteindelijk een populaire meme, iedereen nam foto’s van zichzelf met de lege stoel van Simion.

Tegelijk zag ik de toon van het publieke debat verharden – ook op Republica. Het kamp-Georgescu/Simion werd weggezet als achterlijke plattelanders en godsdienstfanatici, terwijl veel van mijn vrienden – veelal redelijke mensen – Simion als de beste optie zagen. Ik hoop dat het gefrustreerde, zich buitengesloten voelende deel van het electoraat de volle aandacht krijgt van de nieuwe regering. Want hun onvrede is gegrond, en het is de hoogste tijd voor een rechtvaardiger beleid.

Maar ook Europa kan zijn ogen niet sluiten voor de anti-Europese tendensen in het oosten. Of het nu gaat om voormalig Oost-Duitsland, Polen, Slowakije, Hongarije of Roemenië – als we de Europese Unie overeind willen houden, zullen we moeten zoeken naar meer verbinding en meer wederzijds begrip.

In dat kader organiseer ik woensdagavond 18 juni een lezing om Roemenië te promoten, in samenwerking met stichtingen die in de jaren negentig hulpverlening in Roemenië op touw hebben gezet. De titel: Roemenië – Hulpverlening 2.0. Ik zie de groei van het toerisme naar Roemenië als een nieuwe vorm van toenadering op gelijke basis – met meer contact, meer uitwisseling, meer verbondenheid tussen landen die diagonaal over Europa verspreid liggen. Want uiteindelijk zitten we in hetzelfde schuitje: het democratisch project van de Europese Unie. Dan kan het geen kwaad elkaar wat beter te leren kennen.

Iedereen is welkom. Het wordt een luchtige lezing, met beeldmateriaal uit mijn TikTok-campagne: Roemenië – ik hou van je zoals je bent! En vergis je niet: Roemenië promoten is niet moeilijk. Het is een land dat alle Europese landschappen in zich verenigt – de Achterhoek, Zuid-Limburg, Luxemburg, de Schotse Highlands, de Alpen, de Biesbosch én de Flevopolder.

18 juni lezing  Roemenië – Hulpverlening 2.0 te Lux Mundi, Zuidernes 45, Lexmond. Aanvang 20.00, zaal open 19.30.