We kunnen de revolte van de kiezer niet blijven relativeren als uitzondering

Nu het land in een onoplosbare situatie zit ,is het meer dan legitiem om ook andere en nieuwe wegen te onderzoeken.

Sinds het verschijnen van Pim Fortuyn op het politieke toneel in 2001 is het voorgoed gedaan met de verzuilde voorspelbaarheid in de Lage Landen. De kiezer is sindsdien niet een beetje zwevend, de kiezer is wispelturig en weergaloos.

Weet iemand nog welke partij de winnaar van vier jaar geleden was? Ja, inderdaad. De grootse verliezer van dit jaar: Thierry Baudet. Zijn dronkemans “De Uil van Minerva”-overwinningsspeech lijkt inmiddels uit het geheugen van de kiezer gewist. BBB bestond vier jaar geleden nog niet, en van Caroline van der Plas had nog nooit iemand buiten de vleesindustrie en Pig Business - waar ze chef-redacteur was – gehoord. Gisteren werd ze de grootse overwinnaar bij de Provinciale Statenverkiezingen en haar partij zal hoogstwaarschijnlijk de meeste zetel in de Eerste Kamer gaan bekleden.

Een grote groep kiezers is dus al ruim 22 jaar in beroering, naarstig op zoek, telkens in de ban van een volgende mogelijke verlosser om de zittende politieke elite te doen wankelen, als het maar “een buitenstander” is. Een wervelstorm gaat door onze politieke institutie. Het stormt en het is te lang gaande om het af te kunnen doen als “incidenteel”.

We kunnen de revolte van de kiezer niet blijven relativeren als uitzondering. We kunnen het niet enkel koppelen aan charisma en gevoel voor timing van Fortuyn, aan arrogante charme van Baudet, “xenofobische” overfocus van Wilders of het boerenverstand van van der Plas.

We hebben het hier over een patroon. Een patroon dat de uitholling van de bestaande politieke cultuur en structuur onthult. Dat in het post-verzuiling en postideologische tijdperk voortzetten van precies dezelfde politieke arrangementen met hetzelfde type bestuurlijke beroepspolitici niet voldoet. Erger nog, dat op dit pad blijven doormodderen de kern van democratie schade toebrengt.

De huidige beroepspolitici noch de huidige politieke arrangementen zijn opgewassen tegen de grootse en meeslepende vraagstukken die ons al een tijd achtervolgen en de toekomst van Nederland voor de komende eeuw gaan vormgeven. Of het nu om de natuur gaat, of immigratievraagstukken, onderwijs en zorg-arrangementen of wonen en het verkeer, of de nodige herijking van wat we nu verstaan onder welvaart, we zitten in een lang grijs seizoen van impasse. 

Het land loopt vast, niet omdat we mens en middelen, kennis en kapitaal ontberen of niet beschikken over inventieve denkers. En ook niet omdat we met een door en door verrotte en corrupte politieke establishment te maken zouden hebben – al willen vele populisten het wel over die boeg gooien.  

Maar een inflatie van meerstemmigheid in de politieke arena heeft geleid tot stagnatie. Het ritselen en regelen (en op papier onmogelijke coalities mogelijk maken) is omhoog gepromoveerd tot politiek leiderschap. Het is politicide, de zelfmoord voor het politieke leiderschap. De keizer draagt geen kleren, en de kiezer laat het steeds duidelijker merken dat hij dat doorziet. 

Het gezag van beroepspolitici, en erger nog, de meerwaarde van het huidige partijpolitieke arrangement van onze democratie is in het geding. Het was niet voor niets dat de geslaagde politieke campagne van Sigrid Kaag twee jaar terug werd gevoerd onder de naam “team-Kaag” en niet “team-D66”. Men voelde het aan zijn water dat de toen nog relatieve buitenstander Kaag de associatie met een zittende partij (die nota bene de apolitieke coalitie Paars had bedacht) haar meer schade zou toebrengen dan winst. 

Politiek als beroep heeft afgedaan, maar politiek als roeping is meer dan ooit in volle bloei. Vandaar de rush van de buitenstanders aan rechter- en linkervleugels de politiek in, van Van der Plas tot Sylvana Simons. Dat voelen de beroepspolitici en de meest grote politieke partijen in het midden lijden eronder. In hun poging om middenin de wervelstorm van deze gepassioneerde buitenstanders zich staande te houden door “geen gekke dingen” te doen, hebben onze beroepspolitici heel Holland al nagenoeg twee decennia in de wacht gezet.

Gek genoeg, het verschijn van de buitenstanders op het politieke toneel leverde in de laatste 22 jaar juist nog meer berekenende beroepspolitici die vooral de grote groep kiezers in het midden voor zich winnen winnen en behagen. Wanneer het moet – en het moet steeds meer want de burger in het midden is ook steeds meer verdeeld geraakt in zijn politieke overtuiging - door coalities die in hun gedachtengoed niets met elkaar te maken hebben. Met als onbedoeld gevolg: nog meer verlies aan gezag als politicus en afnemende overtuigingskracht onder hun kiezers en nog meer afbrokkeling van het midden.

We zijn sinds gisteren nog meer gefragmenteerd geraakt als politieke gemeenschap. Hoe moet het nu verder met het beantwoorden van grote vragen waar wij als maatschappij voor een lange termijn – veel langer dan langst mogelijke zittermijn van een of andere premier – mee te maken hebben?

Nog meer uitstellen?

Of gaan de echte politieke leiders opstaan en op zoek naar nieuwe en in onze tijd passende politieke arrangementen die het wel mogelijk zouden kunnen maken om de grootse en meeslepende vragen van deze tijd op een democratische wijze te benaderen.

Dat de democratie enkel in termen van representatieve invulling wordt gegeven is niet heilig. Nu het land in een onoplosbare situatie zit, is het meer dan legitiem om ook andere en nieuwe wegen te onderzoeken. Misschien toch een gedegen variant op het referendum of een ingenieuzer en waardiger nieuw politiek arrangement: de burgerraden.

Er is al door Vlaamse schrijver David Van Reybrouck en zijn evenknie Eva Rovers gedegen en gedurfd denk- en doewerk hierover verricht. Het wordt tijd om meer die kant op te kijken en niet alles aan de huidige kakofonie in onze diep verdeelde Tweede Kamer en sinds gisteren Eerste Kamer over te laten.

Eens te meer geldt het adagium: Politiek is te belangrijk om het aan politici over te laten