We worden door AI te gebruiken steeds minder mens

Sinds de lancering in 2022 heb ik mijn twijfels over de euforie rondom een AI-gigant als ChatGPT. Ik was in eerste instantie nieuwsgierig naar de werking ervan, maakte een account aan en vulde enkele trefwoorden in om een kort stukje van 150 woorden te laten genereren. Binnen een mum van tijd stond er een digitaal uitgespuugd stukje tekst op mijn beeldscherm dat enige context gaf aan de opgegeven woorden. De tekst was droog en zakelijk geschreven en miste gevoel en creativiteit, naar mijn idee. Pas een tijd later probeerde ik het nog eens. Dit keer om een wiskundige berekening uit te laten voeren. Ik verbaasde me over de uitgebreide uitleg en de diverse mogelijkheden om tot een oplossing te komen.

Journalist Laurens Verhagen vroeg zich recent in een column in de Volkskrant af of AI ooit slimmer zal worden dan de mens. Vrij duidelijk was hij daarna over zijn voorspelling dat kenniswerkers (‘kenniswerkers zijn werknemers waarvan de kennis hun belangrijkste kapitaal is, en die deze kennis gebruiken om nieuwe informatie te creëren of te verbeteren’, aldus een AI-gegenereerde tekst die tegenwoordig als eerste zichtbaar is wanneer je via Google een zoekterm invult) binnenkort massaal zullen worden vervangen door AI. Het voedde mijn twijfel over het nieuwe fenomeen nog meer.

Een bekend gezegde zegt dat stilstand achteruitgang oplevert. Helaas is deze uitspraak veelal gericht op het inzetten en najagen van effectiviteit, met name in het bedrijfsleven. Echter, de snelheid waarmee de hele maatschappij meegaat met trends en vernieuwingen is nauwelijks te bevatten, laat staan bij te benen. Zo heeft ChatGPT inmiddels meer dan 400 miljoen actieve, wekelijkse gebruikers en had een kwart van de Nederlandse bevolking in 2024 het populaire kunstmatige informatieplatform of een variant ervan geraadpleegd. Het heeft voordelen en voorziet in gemak, maar de valkuilen en nadelen liggen op de loer en zullen in de loop van de tijd steeds meer zichtbaar gaan worden op persoonlijk, ethisch en existentieel vlak.

Waar vroeger encyclopedieën moesten worden geraadpleegd of wijze mensen in de omgeving, volstaat nu het invoeren van je vraag of probleem en je hebt direct een antwoord. Een ietwat onzekere bijkomstigheid is wel dat je in het moeras van onuitputtelijke informatie de juiste eruit moet weten te halen en niet in een fuik van onwaarheden, onjuistheden of complottheorieën terecht moet komen. Op microniveau kan dit tijdwinst opleveren, doordat je niet hoeft te wachten op het verkrijgen van een antwoord langs wegen die allen veel langer zouden duren dan het raadplegen van een slimme zoekmachine. Het spreekt voor zich dat op macroniveau hier enorme winsten in tijd en geld mee zijn gemoeid. Maar wat doet groots ingezette kunstmatige intelligentie uiteindelijk met ons als mens?

Het gebruik van AI neemt grote proporties aan, zoveel is duidelijk. Een bijkomend negatief aspect is dat er momenteel vaak nog een taboe heerst op het gebruik van tools als ChatGPT. In het onderwijs is het grotendeels nog niet toegestaan dat er gebruik wordt gemaakt van AI bij het maken van opdrachten. Een opgelegd verbod dat binnen afzienbare tijd niet meer te handhaven blijkt door de snelle verbeteringen, de slimmere inzet ervan en de gehaaide omwegen die leerlingen en studenten weten te vinden, wellicht met behulp van… AI. En neem als ander voorbeeld de kranten, die zichtbaar worstelen met het al dan niet plaatsen van mogelijk door AI geschreven opiniestukken, brieven en columns. 

Onze zoektocht naar meer, sneller, gemakzuchtiger en machtiger was in eerste instantie uitdagend en spannend. Nu we geneigd zijn te reflecteren op de bijwerkingen, kunnen we inmiddels concluderen dat AI ons luier maakt en afhankelijker dan ooit tevoren. Het zal zijn weerslag gaan hebben op ons sociale vermogen, maar ook op ons intellectuele en creatieve handelen. Zolang we het menselijke blijven waarderen, respecteren en voorop blijven stellen, in combinatie met de basale gemakken van AI, zullen we elkaar begrijpen. Wanneer de veronderstelde gemakken ons steeds ongeloofwaardiger, wantrouwender, overbodiger en minder menselijk maken, is het te laat.