Wie en wat zitten achter de bomaanslag op Aleksander Doegins dochter?

De helse machine is al meer dan anderhalve eeuw een bekend wapen van de Russische ondergrondse oppositie.

Er heeft zich een verantwoordelijke gemeld voor de bomaanslag op Daria Dugina, de dochter van de Russische filosoof en Poetinfluisteraar Aleksander Doegin. Op het internet circuleert een – Engelstalige – verklaring van het Nationale Republikeinse Leger. Heel in het kort: Poetin is een tiran, een dief, een moordenaar een grondwetsverkrachter en een oorlogshitser. Hij bevordert een broederoorlog tussen de Slavische volkeren. Wij zullen na onze overwinning een vrije maatschappij in het leven roepen.

De bron van de verklaring is een parlementslid uit de Russische oppositie die zijn toevlucht heeft genomen tot Kiev. Hij heet Ilya Ponoramev en was destijds de enige in de Doema die tegen de annexatie van de Krim stemde waarna hij de benen moest nemen. In de Doema propageerde hij een mix aan denkbeelden die wel een beetje aan D66 doen denken.

Vader en dochter Doegin wisten wel raad met zulke denkbeelden: die komen uit het westen en ondermijnen de volkskracht. In hun ogen heeft Rusland als belangrijkste  Slavische natie en derhalve als hoedster van de Waarheid een bijzondere taak in de wereld. Die heeft zij op zich genomen sinds de Ottomanen in 1453 Constantinopel aan de christenen hebben ontrukt. Wat die heilige taak is, blijft enigszins in het vage maar er zitten belangrijke elementen in van autoritarisme, christelijke orthodoxie en een door de staat opgelegde moraal die geen ruimte laat voor levensstijlen anders dan het celibaat of het huwelijk tussen man en vrouw. Aleksander Doegin heeft dat niet van zich zelf. Het past in een intellectuele Russische traditie, die bekend staat als de slavofilie. De grote schrijver Aleksander Solzjenytsin dacht er precies zo over, net als in de negentiende eeuw bijvoorbeeld Fjodor  Dostojevski, wiens overtuigingen hem overigens niet verhinderden zijn geld in het Duitse Baden Baden te vergokken. Het gebouw van de slavofilie heeft een achtergevel vol deurtjes naar kroegen, bordelen en andere ontmoetingsplaatsen waar alles gebeurt wat God verboden heeft.

Daar is nu een bom op gegooid.

Bestaat het Nationale Republikeinse Leger echt? Het verzinnen van ondergrondse verzetsbewegingen bij de vijand is een oud instrument uit het arsenaal van de psychologische oorlogsvoering. De Engelsen waren er destijds  heel sterk in. Dr. Joeseph Goebbels verspreidde in 1945 vlak voor het einde van het Derde Rijk op grote schaal verzonnen berichten over verzetsacties van een jongerenbeweging, de Wehrwolf. Na de capitulatie van Duitsland hebben de geallieerden nog lange tijd op deze weerwolven gejaagd. Vergeefs. Zij bestonden niet.

Met dit voorbehoud valt toch het volgende te zeggen: als het Nationale Republikeinse Leger bestaat, past het in een Russische traditie, net zo oud als het slavofiele denken. De helse machine is al meer dan anderhalve eeuw een bekend wapen van de  ondergrondse oppositie. Tsaar Aleksander II was maar een van de vele kopstukken  die er aan ten offer vielen (1881). Een ander slachtoffer was de autoritaire eerste minister Pjotr Stolypin (1911). In zijn tijd noemde men het koord aan de galg Stolypins stropdas. Ook de overvalwagen is naar deze staatsman genoemd. Hij werd in de opera van Kiev doodgeschoten. Tsaar Nicolaas II en twee van zijn dochters zaten er bij….

In het derde kwart van de negentiende eeuw kwam onder goed opgeleide jonge mensen een beweging op die de Volkswil heette. De aanhangers gingen uit van een mythisch verleden waarin de Russische boerengemeenschappen eendrachtig samenwerkten aan hun gezamenlijk belang. Zo moest het nieuwe Rusland er ook uit zien: vrij, gedragen door het volk, met een economie gebaseerd op samenwerking en niet op de concurrentie van allen tegen allen. Helaas was het volk door de tsaar en zijn aanhangers misleid en verblind. Daarom nam de Volkswil de strijd zelf ter hand: met (bom)aanslagen op vooraanstaande personen. Zaakkundige repressie door de politie en de geduchte geheime dienst van de tsaar liet weinig over van de Volkswil. Toch kregen ze de geest niet in de fles. Na 1900 vormden de socialisten-revolutionairen de belangrijkste oppositiebeweging. Bevrijding van de boeren was het hoofdthema in hun ideologie maar hoe dit moest gebeuren, bleef in het vage. Socialisten-revolutionairen hadden meer het gevoel gemeen dat alles anders moest. Hun woede kende de nodige elementen in die wij hier in het Nederland van nu met Fortuynisme en populisme zouden associëren. Aan daadkracht ontbrak het de socialisten revolutionairen niet. Ze pleegden aan de lopende band aanslagen op vooraanstaande leden van de gevestigde orde.

Misschien is het beroepsdeformatie maar aan de verklaring van het Nationale Republikeinse Leger hangt het aroma van de Volkswil en de socialisten-revolutionairen. Het heeft er de stijl van. Het is een soort teruggrijpen op de tijd van der tsaar net als het denken van Aleksander Doegin en zijn dochter dat is. Zullen in de toekomst de trawanten  van Poetin net zo onder schot komen te staan als destijds de aanhangers van de tsaar?

Leestip: haal absoluut in huis Grensland, geschiedenis van de Oekraïne, door mijn jaargenoot dr. Marc Jansen. Lees van zijn hand ook De Toekomst die nooit kwam. Hoe Rusland worstelt met zijn verleden.

Kijktip: Bekijk – met Engels onderschrift – De Ruiter, genaamd Dood van de veteraan regisseur Karen Shakhnazarov. Over obsessie en terrorisme in de tijd van Nicolaas II.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.