Wie gaat de schade vergoeden die het neoliberalisme heeft aangericht?

Het wordt steeds meer mensen duidelijk dat het neoliberalisme onze samenleving veel schade toebrengt. Het heeft een grote groep mensen materiële welvaart gebracht, maar nu is het blijkbaar de tijd dat de rekening van deze manier van economie bedrijven, wordt gepresenteerd. De belangrijkste vraag die we dus moeten stellen is; wie betaalt de schade die het neoliberalisme aan onze samenleving, inclusief de aarde toebrengt? 

Als we kijken naar de grote crisissen van de laatste 20 jaar, te beginnen bij de bankencrisis in 2008, de klimaatcrisis, de coronacrisis, de crisis rond de gaswinning in Groningen, de huidige energiecrisis, de woningbouwcrisis, de boerencrisis, zijn dit geen losstaande incidenten. Allen hebben ze een duidelijk aanwijsbare link met het neoliberalisme en keuzes die de overheid de afgelopen decennia heeft gemaakt. Niet alleen rechts, maar ook links (Wim Kok, Wouter Bos) heeft het neoliberalisme, dat ongebreideld de ruimte geeft aan het mechanisme van de vrije markt, gefaciliteerd, ruim baan gegeven.

Neoliberalisme betekent geld en aandeelkapitalisme centraal stellen. En precies dat zal de uitkomst zijn van de huidige en de komende parlementaire enquêtes. Dat in het overheidsbeleid van de afgelopen jaren geld de drijfveer is geweest en niet het dienen van de mens, de burger, het algemeen belang, zoals dat normaal zou moeten zijn bij een democratisch gekozen regering.

Carlijn Kingma van Follow the Money brengt aan de hand van een indrukwekkende overzichtskaart de neoliberale economie in beeld. De kaart maakt zichtbaar hoe geld (maar ook arbeidskracht) van onder naar boven wordt gepompt. Aan de hand van ons belastingstelsel worden de kosten van de verschillende crisissen betaald door de burger, met name de middengroep, waar door onze neoliberale overheid de grootste belastingdruk wordt gelegd. Terwijl de 10 procent mensen die 75 procent van geld en goederen bezit, de grootste profiteurs zijn en blijven van dit economisch systeem. De kosten worden niet op de schouders van de sterksten gelegd, maar op de schouders van de zwakkeren en kwetsbaren. Dat is de neoliberale logica die gelooft in het sprookje dat als rijken maar rijker worden dat dit als vanzelf doorsijpelt naar beneden. 

Het is wachten op het moment dat een meerderheid erkent dat de kern van de grote problemen die op mondiaal niveau spelen, dit op neoliberale visie gebaseerde economisch systeem is. Luister naar Pieter Derks, Tim Hofman (Pak de macht), naar de toespraken van Lilian Marijnissen, van Sylvana Simons, Partij voor de Dieren, dit zijn voor mij voorbeelden van mensen en partijen die de vinger op de zere plek leggen. Op een goede, heldere, niet mis te verstane manier.

Het is jammer en bijzonder irritant dat de partijen aan de rechterkant en dan met name FvD, enkel verwarring zaaien en vertegenwoordigers van het neoliberale systeem de kans geven om het zoeklicht te verplaatsen door extreemrechts als grootste gevaar van onze samenleving te bestempelen. Het leidt enkel af van de kern, van de oorzaak van de enorme crisis waar we als maatschappij in verkeren. Die komt niet van extreemrechts, die komt van de aan de macht zijnde politiek, die ervoor heeft gezorgd dat de democratie nog enkel dient als legitimatie voor een voor mens en natuur destructieve, neoliberale economie. Als de grote verontwaardiging over het gedrag van Baudet en Van Meijeren zich nu zou richten op het werkelijk probleem, namelijk het neoliberalisme, zou dat genoeg energie geven om de economie ten goede te veranderen. Nu wordt het systeem enkel in stand gehouden. Je zou bijna gaan geloven in een complot, waarbij FvD door politieke vertegenwoordigers van het neoliberale systeem voor dit doel is ingehuurd.

Voor een werkelijke verandering is een breed gedragen erkenning nodig dat het neoliberale experiment als mislukt kan worden beschouwd. Dat we laten zien dat we van onze fouten, onze misvattingen hebben geleerd. Als geld voor mensen gaat, materiële waarden voorrang krijgen ten koste van menselijke waarden, dan holt dit de samenleving uit. Dit gaat langzaam, stap voor stap, niet als in de vorm van een dictator die een coup pleegt.

Het neoliberalisme is binnengedrongen in verschillende leefgebieden door een vergaande privatisering. Bovendien heeft het ook de menselijke verhoudingen beïnvloed, die onpersoonlijker zijn geworden, omdat regels en procedures geld en marktgericht worden aangestuurd. Er is meer wantrouwen, meer polariteit, tussen burgers onderling en tussen burgers en politiek. Het neoliberalisme heeft onze samenleving de afgelopen decennia bezet en heeft de democratie gegijzeld, omdat de politiek niet meer de baas is, maar in de jaren '80 van de vorige eeuw de leiding uit handen heeft gegeven aan deze vorm van economie en zijn hoofdrolspelers.

We leven in de illusie dat economische groei oneindig is, maar de werkelijkheid van de vele crisissen die er nu zijn, laten zien dat er grenzen zijn. Na de erkenning van het probleem, komt de logische volgende stap; wie betaalt dan de toegebracht schade, zowel materieel, als immaterieel. In plaats van de middengroep door het neoliberale belastingstelsel te laten opdraaien voor de kosten van deze economie, is het niet meer dan logisch en rechtvaardig, dat de kosten betaald gaan worden door de groep rijken, die onevenredig hebben geprofiteerd van het neoliberale, economisch systeem.

Interessant hierbij is de claim van de zogenaamde arme landen, die honderden miljarden euro’s eisen, omdat ze lijden als gevolg van de klimaatverandering, veroorzaakt door het neoliberale beleid. Is het niet tijd dat ook wij als burgers gaan staan en ons niet langer laten gebruiken door de overheid, die ons de rekening laat betalen voor een destructief, economisch systeem? 

We doen net alsof er geen andere economische vorm is dan het neoliberalisme. We doen net alsof de onbegrensde vrije markt de enige oplossing is voor alle problemen. Dat is niet zo. Er zijn vele vormen en uitgangpunten mogelijk binnen een samenleving en economie. De archeoloog en antropoloog David Graeber en David Wengrow laten dit op een indrukwekkende manier zien in hun boek Het begin van alles. Ze hebben 10 jaar lang archeologisch onderzoek bestudeerd van tientallen samenlevingen vanaf 3000 voor Chr. en komen tot de conclusie dat het niet onvermijdelijk is dat we vast zijn komen te zitten in onze vorm van samenleven. Met een neoliberale economie die vrijheid schept voor het geldverkeer, maar zeker niet voor de mensen die hier deel van uitmaken.

Laten we de huidige crisissen op vele gebieden gebruiken om stil te staan en te leren van het neoliberale experiment en de wijsheid hebben om deze om te vormen tot een samenleving, waarbij weer de mens en de burger centraal komen te staan en niet het geld of de materie.

cc-foto Loz Pycock