Wie is in staat om deze uitputtingsoorlog te beëindigen?

Onderstaande tekst werd vrijdag uitgesproken bij een samenkomst van Stop de Oorlog Amsterdam op het Spui in Amsterdam.

Vandaag duurt de oorlog 44 maanden. Aan het bloedvergieten lijkt nog geen einde te komen. De wisselwerking tussen militaire en diplomatieke ontwikkelingen kwam afgelopen tien dagen in een stroomversnelling.

Het beleid van Oekraïne is om meer steun van het Westen te krijgen, dat wil zeggen wapens en financieel-economische sancties tegen Rusland. Dit is gedeeltelijk gelukt. De VS zullen directe en indirecte sancties uitvoeren tegen twee grote Russische oliemaatschappijen, Rosneft en Lukoil. Indirect kunnen ook landen en ondernemingen die met deze firma’s zaken doen worden gestraft. Het is opnieuw een verdere internationalisering van de oorlog.

Tegelijkertijd is Rusland bezig met tomeloos geweld om een paar eisen door te drukken. Alles wijst erop dat Rusland de uitputtingsoorlog langer kan volhouden. Oekraïne blijkt haast te hebben om tot een staakt-het-vuren te komen, al was het maar om de totale uitputting voor te zijn. Dat valt af te lezen in de laatste voorstellen voor onderhandelingen.

Waarschijnlijk zal de wisselwerking tussen nog intensievere oorlogvoering en meer onderhandelingen met meer toegevingen het beeld van de komende tijd worden.  
 
Dat brengt me op de volgende punten; 

• Oekraïense lobby in de VS
• Nieuwe Amerikaanse opstelling
• Europese diplomatie
• Het Oekraïens-Europese vredesvoorstel
• Dwangdiplomatie

Oekraïense lobby in de VS
De afgelopen maanden verspeelde Oekraïne het grootste deel van zijn militaire steun van de VS. Trump dacht dat hij de oorlog kon beëindigen door snel met Rusland een deal te sluiten. Een paar keer kreeg hij indruk dat dat lukte. Amerika wenst een staakt-het-vuren als minimumvoorwaarde. Dat was precies wat Rusland niet wil.
Rusland wil eerst meer grondgebied. Daarom eist het dat Oekraïne de hele Donbas ontruimd. Omdat dat niet gebeurt, natuurlijk, gaat Rusland net zo lang door totdat hij een militaire doorbraak heeft bereikt in het westen van de provincie Donetsk. Daar ligt een zwaar versterkte maar ook onderbemande Oekraïense verdedigingslinie. Als Rusland daar doorheen breekt, en dat zou binnenkort kunnen, bijvoorbeeld bij de stad Pokrovsk, dan lijkt de weg open te liggen in westelijke richting.

Oekraïne wilde na de eerste mislukkingen in de onderhandelingen door Trump, eerder dit jaar en nadat het wapens uit Amerika moest ontberen, opnieuw militaire steun van Amerika. Doel van die steun is naast verdediging van militaire en civiele infrastructuur Rusland met zware beschietingen onder druk te zetten om de eisen te matigen.

Eerder deze maand bleek dat de VS militaire inlichtingen aan Oekraïne verstrekken over doelen in Rusland om die met drones en zelfgebouwde raketten te bestoken. Maar Oekraïne wilde meer. Het wil de roemruchte Tomahawk-kruisraketten. Al was het maar om af te schrikken en tot Russische inschikkelijkheid te komen. Dat is een gevaarlijke en optimistische gedachte.

Daarover kwam een regeringsdelegatie van Oekraïne vorige week vrijdag, 17 oktober, naar Washington. Trump had al gemeld zullen bellen met Poetin. Dat telefoongesprek kwam er voordat de Oekraïense delegatie arriveerde. Trump accepteerde in het gesprek met Poetin de huidige frontlijn als bestandslijn. Pardoes was er de basis van een plan om een nader overleg tussen de twee voor te bereiden, ‘over een week of twee’ in Boedapest. Ook meldde Trump aan Oekraïne beter maar akkoord te gaan met de Russische voorwaarden omdat anders vernietiging het lot van het land zou worden.

Dat was de limit voor ‘Europese landen’. Een niet met hen gecoördineerde vredesconferentie en nog wel in Boedapest waar Orban heerst en altijd dwarsligt bij EU-besluiten. Het zou de grote Europese landen, waaronder de EU als unie, voor schut zetten en de splitsing in Europa versterken. Rusland stelde bovendien opnieuw dat een staakt-het vuren niet aan de orde is voordat Oekraïne de Donbas heeft opgegeven. Daarom kwamen Europese landen met een plan en moest NAVO-baas Rutte al zijn politieke lenigheid inzetten om de NAVO bij elkaar te houden. Trump werd onder druk gezet.

Nieuwe Amerikaanse opstelling
Dat leidde er toe dat afgelopen week de VS de plannen voor een topconferentie in Boedapest afzegde. Bovendien hebben de VS nu Rosneft en Lukoil, dat zijn twee grote Russische oliemaatschappijen, op de sanctielijst geplaatst. Zo’n maatregel is een primeur voor de VS. De vorige president Biden wilde het niet. De vraag is wat de gevolgen zijn voor de internationale handel, het gaat om economische straffen voor landen en bedrijven die indirect gebruik maken van Russische olie. Ook maken economen zich zorgen voor oplopende inflatie in de wereld. Wat worden de internationale gevolgen zijn van deze maatregel. Niet alleen voor de economische positie van Rusland en een mogelijke aanpassing van de opstelling in geval van onderhandelingen. Het is een nieuwe laag in de internationalisering van de oorlog en een escalatie van bestaande spanningen.

Europese diplomatie
Als gevolg van de keuze voor Boedapest om directe onderhandelingen tussen Rusland en Amerika te voeren, is in verschillende hoofdsteden koortsachtig overlegd om dit plan te verijdelen en de NAVO bij elkaar te houden. Daarbij is nieuw dat Europese landen én Oekraïne samen een vredesvoorstel hebben gedaan dat bestaat uit twaalf-punten. Voor het eerst in drieënhalf jaar hebben Europese landen een diplomatiek initiatief genomen. Welke Europese landen dat zijn werd niet vermeld in het bericht van persbureau Bloomberg, dat de primeur had. Omdat de EU niet wordt genoemd, moeten we er van uitgaan dat Groot-Brittannië deel uitmaakt van het initiatief. Naar andere Europese landen zal ik gokken. Het zijn Frankrijk, Duitsland en Polen. Dat zijn de voorlopers van de coalitie van bereidwilligen die zich de afgelopen maanden heeft gevormd en die ook vandaag, vrijdag 24 oktober, bijeenkomen in Londen. De ontwikkelingen zijn dus nog in volle gang.

Opvallend is dat het voorstel samen met Oekraïne wordt gedaan. Deze landen zijn nu nog duidelijker één partij dan al bleek uit de militaire coördinatie. Opvallend is ook dat het voorstel nu nog niet aan Rusland is gericht maar aan de VS. Daarmee wordt geprobeerd één lijn in de NAVO te trekken.

Het Oekraïens-Europese plan
Of het de bedoeling was dat dit plan zou uitlekken of dat publicatie het plan moest torpederen is niet duidelijk. Secretaris-generaal van de NAVO, Rutte, snelde afgelopen woensdag naar Trump in Washington.
De eerste taak voor Rutte is om de onderlinge tegenstellingen in de NAVO (plus Oekraïne) zoveel mogelijk glad te strijken. Dat lijkt met de sancties van Russische oliemaatschappijen het geval. Rutte stelde na afloop van zijn gesprek met Trump dat er geen enkel vredesplan op tafel lag. De Europees-Oekraïense plannen zijn waarschijnlijk wel besproken, maar waren geen officieel goedgekeurde agendapunten en lagen dus daarom niet op tafel.
 
Wat wilde het lek aan Bloomberg en aan ons laten weten. Dit zijn de volgende twaalf punten.   
1.        Een overeenkomst over een staakt-het-vuren en vervolgens;
2.        Beide zijden verplichten af te zien van gebiedsverovering.    
3.        De terugkeer van alle gedeporteerde kinderen naar Oekraïne.
4.        Ruil van krijgsgevangenen.
5.        Oekraïne wil veiligheidsgaranties.
6.        Fondsen om de oorlogsschade te herstellen.  
7.        Een snelle route naar het lidmaatschap van de EU.
8.        Geleidelijke opheffing van de sancties op Rusland.
9           Een bedrag van 300 miljard dollar uit de bevroren tegoeden zal alleen aan Rusland worden teruggegeven als bijdrage aan reparatie van oorlogsschade.
10.       De beperkingen zullen opnieuw worden opgelegd als Rusland Oekraïne weer aanvalt.
11.      Moskou en Kyiv beginnen onderhandelingen over het bestuur van de bezette gebieden, waarbij Europa noch Oekraïne het door Rusland bezette land zal erkennen.
12.      Bijzondere aandacht graag voor het volgende punt. Een vredesberaad dat door Trump wordt voorgezeten houdt toezicht op de gevolgen van het plan.
 
Details van het plan moeten worden toegevoegd en het plan kan dus nog veranderen.
 
Het grote punt van deze lijst is de erkenning van de huidige bestandslijn als de feitelijke, de facto grens. Niet wat de iure heet, een gelegaliseerde grens. Voor het eerst sinds februari 2022 is er een erkenning van de keiharde werkelijkheid van de oorlog én van het feit dat het alleen maar slechter kan aflopen.

Duidelijk is dat Oekraïne erkent dat de huidige situatie nu beroerd is. Het kan niet meer beter worden, maar wel veel erger. Europese landen beseffen dat zij met een diplomatiek initiatief moeten komen, om niet volledig gedegradeerd te worden tot onbetekenende krachten.

Met betrekking tot de veiligheidsgaranties is het NAVO-lidmaatschap nog niet van tafel. Het zou verbazen als Rusland dat punt zal laten schieten in de komende tijd. Het lidmaatschap van de NAVO voor Oekraïne is immers de directe aanleiding voor de oorlog geweest.

Dwangdiplomatie
Rusland heeft de tijd om de druk op te voeren.  Aan het front in Donetsk is een doorbraak niet uitgesloten. Rusland probeert door de Oekraïense linies in het westen van de Donbas te breken. Dan is er geen degelijke verdedigingslinie meer.

Tegelijkertijd worden militaire en civiele voorzieningen van Oekraïne zwaar gebombardeerd. Het doel van Rusland is om met behulp van het winterweer Oekraïne tot toegeving te dwingen aan de Russische eisen.
De intensivering van de luchtoorlog en de stapsgewijze Russische opmars in de Donbass zijn een paar elementen van de Russische dwangdiplomatie. Die moeten Oekraïne tot toegeven dwingen.

Ten slotte is een staakt-het-vuren het eerste en onvoorwaardelijke punt van Oekraïne en Europese landen. Hoe terecht ook, is dat wat Rusland nog niet wil voordat ze de Donbas veroverd heeft. Oekraïne mag het ook opgeven. Scheelt een hoop bloed en vernietiging.

De Oekraïense militaire tegenmaatregelen met drones en raketten op het Russisch militair-industrieel complex worden nu aangevuld met wereldwijde sancties tegen grote en belangrijke Russische oliemaatschappijen. De gevolgen in de wereldeconomie zijn nog niet te doorgronden maar het is niet te verwachten dat Rusland instort. Wat in het gunstigste geval, voor Oekraïne, zou kunnen is dat Rusland niet de hele Donbass wil, maar genoegen neemt met de huidige bestandslijnen.

Misschien weten we over een maand meer. Graag tot de volgende keer op het Spui op 24 november.