Wie moet Trump gaan stoppen?

In de VS zijn de bevoegdheden van de president heel groot. De Founding Fathers hadden er bij het opstellen van de Grondwet bewust voor gekozen om de uitvoerende macht in staat te stellen met meer daadkracht te ‘regeren’. Maar ik denk ook, zoals ik eerder las, dat zij zich in hun graf omkeren als zij zouden zien wat de huidige president allemaal probeert te verordenen via zijn presidentiële decreten (executive orders).

Deze maatregelen van bestuur, zoals wij dat zouden noemen, die Trump in zijn eerste ambtsweken uitvaardigde laten een spoor van vernieling achter. Velen komen in verzet en proberen de uitvoering van deze decreten via de rechter te verhinderen of ten minste op te schorten. Vele rechtbanken op het niveau van de staten hebben al blokkades tegen de maatregelen van Trump opgeworpen. Maar of het Hooggerechtshof, dat het laatste woord heeft, zich hierbij aansluit als Trump in hoger beroep gaat, moeten we nog afwachten. Aangezien hierin een conservatieve meerderheid zitting heeft, is het moeilijk te voorspellen welke uitspraken van lagere rechters standhouden.

Het gaat bij presidentiële decreten om wetgeving buiten het parlement (Congress) om. Dat parlement is wel degelijk in staat om deze decreten teniet te doen. Als er financiering voor een decreet nodig is, kan de president niet om de volksvertegenwoordiging heen. Maar die kan ook gewoon met nieuwe wetgeving komen die de uitvoering van de decreten verbiedt.

Dan moet dat parlement wel de wil hebben om te handelen. Tot nu toe was het echter oorverdovend stil in het Capitool. De Republikeinse maatjes van Trump vonden het kennelijk best wat hij allemaal verordende en verkondigde. Zij zagen dat zijn maatregelen en uitspraken bij grote delen van de bevolking op instemming konden tekenen. Verzet tegen dit beleid zou mogelijk hun herverkiezing in de weg kunnen staan.

Het onbeschaamde optreden van Trump tegenover de Oekraïense President Zelensky in de Oval Office zou echter wel eens voor een ommekeer kunnen zorgen. Je ziet namelijk dat Republikeinse Congresleden zich ongemakkelijk beginnen te voelen en zich van hem af beginnen te keren. Ook worden zij steeds meer door hun kiezers op hun volgzame houding aangesproken. Zij hebben vooral moeite met het ‘ontslagveld’  dat Musk (namens Trump) onder ambtenaren aanricht.

Bij de parlementsverkiezingen volgend jaar november zouden de Republikeinen wel eens de meerderheid kunnen verliezen en dat is een hoopvol perspectief!

Ook bij ons in Europa is er een toenemende bedenkelijke tendens tot ‘presidentialisering’ (Rosanvallon) of ‘gouvernementalisering’ (Koole) van het bestuur zichtbaar, waarover de staatsrechtskundige Van Maarseveen 50 jaar geleden al opmerkte: “De overheersende rol van de bewindvoerende organen boven de vertegenwoordigende organen is in elk geval in West Europa een algemeen rechtsverschijnsel.” [H. Th. J. F. van Maarseveen, De heerschappij van de ministerraad, 1973, p. 28]

De klassieke Atheners zorgden ervoor dat uitvoerende beambten zich niet politiek konden profileren en zich niet met wetgeving konden bemoeien. Ze werden via loting geselecteerd en dienden voor één jaar waarna ze door het wetgevend orgaan (de volksvergadering) werden geëvalueerd. Een kleine groep van ‘topambtenaren’ werd door het wetgevend orgaan, puur op basis van deskundigheid, voor een jaar gekozen. Daar kunnen wij vandaag de dag misschien wel wat van leren.